|
Ta’limning frontal, gurux va yakka tartibdagi usullarini birligi tamoyili- bu ta’limning turli usullari qo’llanilgandagi uyushqoqlikni ko’zda tutadi: frontal usul qo’yilgan bir vaqtda, ongli va axil ravishda bajarishni talab etadi; gurux usuli mashul, mustaqil va o’zaro yordamni rag’batlantirishni talab etadi; yakka yondashuv usuli tarbiyachining bahzi bolalarga zarur yordam berishi va ancha tayyorgarligi bor boshqa bolalarga nisbatan talabchanlikni oshirishda ifodalanadigan raxbarligini talab etadi. Bu usullardan birgalikda foydalanish, tarbiyaviy vazifalarini samarali bajarishga xizmat qiladi.
“Konflikt” tushunchasi lug’atda faqatgina sinfiy qarama-qarshilik va manfaatlar to’qnashuvini anglatuvchi termin sifatida izohlangan. N.I.Kondakovning (M.,1975y) “Logika lug’ati”da qarab chiqilayotgan tushuncha yuqorida keltirilgan izohlarga to’liq mos keladi. “Konflikt” – bu qarama-qarshi tomonlar, manfaatlar, kuchlar, qarashlar, fikrlar, intilishlar to’qnashuvidir. So’ngra o’sha o’rinda konfliktni uzoq davom etadigan, og’ir oqibatlarga olib keladigan kelishmovchilik, bahslashuv ham deb tushuntiriladi.
“To‘rt halqali piramida” o‘yinchog‘i yordamida bola motorikasining rivojlanishi (halqani o‘qqa kiydirishni eplay olishi, muvozatidagi nuqsonlarining mavjudligi va h.k.), katta-kichik tushunchalarining shakllanganligi va farqlashi (“katta halqani kiydir, keyin kichkinasini va eng kichigini”), ranglarni ajratishi (“qizil halqa bor” va h.k.), piramida xalqalarini sanab olishi (“birinchi halqani ko‘rsat”, “uchinchi halqani ko‘rsat” va h.k.), miqdor tushunchasining shakllanishi (“ikkita halqani ber, to‘rta halqani ber” va h.k.)ni kuzatish mumkin.
Segen doskasi (turli geometrik shakllarlarni doskaga joylashtirish) yordamida aqli zaif bola harakatining epchilligi, mayda qo‘l motorikasining holati, muvofiqlashtirish, shakllarni ajrata bilishi o‘rganiladi, taqqoslash kabi faoliyatini kuzatish mumkin bo‘ladi. Aqli zaif bola topshiriqni tushunmaydi va joylashtirilishi kerak bo‘lgan shaklni turli harakatga keltiradi. Yengil darajadagi aqli zaif bola boshlovchi harakatlarni to‘g‘ri tushuntirib, ko‘rsatib bergandan so‘ng, topshiriqni bajara olishi mumkin. Chuqur aqli zaif bola topshiriqni umuman tushunmaydi.
Turli shakllardagi geometrik figuralar to‘plami (doira, kvadrat, uchburchak)
Bolalarga geometrik figuralarni shakllari bo‘yicha ajratib guruhlash taklif qilinadi. Bu topshiriq orqali shakllarni umumiy belgisi orqali birlashtirish xususiyatlari (umumlashtirish) aniqlanadi. Shakllardan hisobni tekshirish, namunaga qarab yasash va h.k.lar uchun foydalanish mumkin. Debil darajasidagi aqli zaif bolalar topshiriqni yaxshi tushunmay, ko‘rsatib berilgachgina takrorlashlari mumkin. Chuqur aqli zaif bolalar buning uddasidan chiqa olmaydilar.
Turli kattalikdagi kubiklar.
Kubiklarni kattadan kichikka yoki, aksincha, kichikdan kattaga qarab taxlab chiqish taklif qilinadi. Predmetlarning katta-kichikli tushunchasi shakllanishi aniqlamaydi. Aqli zaif bolalarda katta-kichiklik tushunchasining shakllanishiga maxsus o‘qitishlar davomida erishish mumkin.
Turli rangdagi halqa va tasmalar.
Bu usuldagi usul rang bola tushunchalarining shakllanishini tekshirishga qaratilgan. Tekshirish III bosqichda olib boriladi. Avval bola berilgan tasmalarga mos rangli halqalarni tanlaydi (ko‘rish nisbati). Keyin u yoki bu rangni tanlashi so‘raladi (“qizil halqani ber”, “ko‘k tasmani uzat”). Shundan so‘ng ko‘rsatilgan shaklning rangini aytish so‘raladi (“Bu qanday rangda?”, “Bu-chi?”).Aqli zaif bolalarda sog‘lom tengdoshlariga nisbatan rang tushunchasi shakllanishining orqada qolishi kuzatiladi va u maxsus o‘qitishlar davomidagina me’yorga yaqinlashtiriladi.
Predmetli rasmlar- Bolalarga tanish bo‘lgan predmetli rasmlardan turli maqsadlarda foydalanish mumkin. Diqqat va ko‘rish xotirasini tekshirish uchun: bir qatorga 4-5 ta rasm joylashtiriladi, so‘ng 1 ta rasm olib qo‘yiladi. Boladan taklif qilingan 3 ta rasm ichidan olib qo‘yilgan rasmni topib berish so‘raladi.
Tafakkurni tekshirish uchun: bola oldiga bir qatorga 3 xil rasm joylashtiriladi (stol, non, palto) va tagiga berilgan boshqa rasmlarni (stul, bulochka, qalpoq) o‘ziga mos ravishda joylashtirib chiqishi talab qilinadi. Predmetli rasmlar bilan mashqlar o‘tkazish bolaning umumiy tasavvuri va fikrlash operatsiyalarini ham tekshirishga imkon beradi.
Xuddi shuningdek, yuqorida keltirilgan usullar yordamida aqli zaif bolalar nutqining: fonematik va grammatik xususiyatlari, lug‘at boyligini (passiv va faol) va h.k.larni ham tekshirish mumkin. Bu usullar shaxs xususiyatlarini va aqliy rivojlanish ko‘rsatkichini ham aniqlashga imkon beradi.
№
|
Darajalari
|
Shif-
ri
|
Alohida belgilari
|
1
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
