|
Terrorshi - terrorshılar iskerligin ámelge asırıwda qatnasıw jetip atırǵan insan.
Terrorshiler toparı - aldınan til biriktirip, terrorchilik hara- katini júz etken, bunday háreketke tayarlıq kórgen yamasa onı júz etiwge qaslıq etken shaxslar toparı.
Terrorshi shólkem - eki yamasa odan artıq shaxstıń yamasa terrorshi toparlardıń terrorshilik iskerligin ámelge asırıw ushın turaqlı birlesiwi.
Terrorshilikke qarsı operatciya - terrorshilik háreketine shek qoyıw jáne onıń aqıbetlerin minimallastırıw, sonıń menen birge, fizikalıq adamlardıń qawipsizligin támiyinlew hám de terrorchilarni zıyansizlantirishga qaratılǵan, kelisim hám óz-ara arnawlı tádbirler majmuyi. Terrorshilikke qarshi operatsiya ótkeriladiganzona-joyning yamasa akvatoriyaning bólek uchastkaları, hawa boslig'i, transport quralları, ımaratlar, jaylar, imaratlar, xanalar hám de terrorshilikke qarsı operaciya ótkeriletuǵın sheńberdegi olarǵa tutas aymaqlar.
1.1. Terrorizm hám onıń ahmiyeti
Terrorshilik háreketi astında ustap turıw ushın shaxslardı qolǵa alıw yamasa ustap turıw. mámleket yamasa jámiyetlik ǵayratkeriniń, xalıqtıń milliy, etnik, diniy. basqa gruppaları, sırt el mámleketleri hám xalıq aralıq shólkemler wákilleriniń turmısına hújim qılıw, mámleket yamasa jámiyetlik áhmiyetine iyelik etiw obiektlerdi basıp alıw, joq qılıw, portlatıw, ot qoyıw, portlatıw qurilmalarin radioaktiv biologiyalıq, portlaytuǵın, ximiyalıq. basqa uwlı zatlaytuǵın elementlardı isletiw yamasa isletiw menen qorqıtıw, jer ústi. suw hám hawa transportı quralların qoiga alıw, alıp qashıw, ziyanlantırıw, joq etiw, xalıq tıǵız orınlarda hám xalıqaralıq ilajlar ótkerilip atırǵanda, hawlıǵıw kowtarish hám tartibsizlikler keltirip shıǵarıw xalıq turmısına, sawlıǵına, fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxslar buyım-múlkine avarıyalar, texnogen ózgeshelikli apatlar júz etiw menen zálel jetkiziw yamasa qáwip salıw, hár qanday qurallar hám usıllar menen jayıw formasında terrorshilik jınayatlardı, Ózbekstan Respublikası nızam hújjatlerinde hám xalıq aralıq huqıqınıń hámme tarepinen tan alınǵan normalarında belgilengen terrorchilik tusidagi basqa háreketlerdi júz etiw.
Lokal ayriqsha jaǵdaylar xaliq xojaliǵiniń belgili bir ob`ekt shegarasinda júzege kelip usi ob`ektlerdiń kúshi hám resurslari járdeminde joq etiliwi múmkin. Mahalliy ayriqsha jaǵdaylar xaliq jasaw punktleri, qalalar, mámuriy rayonlar, bir neshe rayonlar hám qala aymaǵinda tarqalia, usi qalaniń kúshleri hám resurslari tiykarinda joq etiledi. Aymaqlıq ayrıqsha jaǵdaylar bir neshe qalalar yaki ekanomikaliq rayonlar shegarasinda tarqalip, usı respublikaniń kúshleri hám resurslari járdeminde joq etiledi. Milliy ayriqsha jaǵdaylar bir neshe ekanomikaliq rayonlar yaki mámleket shegarasindaǵi muxtor respublikalar shegarasinda tarqalip usi mámleketlerdiń kúshleri hámde resurslari, ayrim jaǵdaylarda shet mámleketlerdiń járdemi tiykarinda joq etiledi.
Global ayriqsha jaǵdaylar mámleket shegarasinan shiǵip basqa mámleketlerge de tarqaladi. Bunday ayriqsha jaǵdaylar usi mámleket shegarasinda óz kúshleri hám resurslari hámde xaliq-ara jámiyetler kómeginde joq etiliwi múmkin. Ayriqsha jaǵdaylardiń aqibeti túrli kóriniste bolip , olar ayriqsha jaǵdaylardiń túrine , xarakterine, tarqaliw masshtabina baylanisli boladi .Ayriqsha jaǵdaylar aqibetleriniń tiykarǵi túrlerine tómendegilerdi misal qiliw múmkin; ólim, adamlardiń keselleniwleri, buziliwlar, radioaktiv pataslaniwlar, ximiyaliq hám biologik zaharleniwler . Sonni aytiw kerek, ayriqsha jaǵdaylar waqtinda júzege keletuǵin ekstremal` sharayatlarda adamlarǵa ruwxiy faktleri de tásir etiwi hám nátiyjede insanlar reaktiv (psixogen) jaǵdayǵa túsip qaliwi múmkin. Eger ayriksha jaǵdaylardiń qáwipli hám ziyanli faktleri tásir etiw radiusi yaki bul dárejede shamalap esap joli aniqlanǵan bolsa , psixologik tásir radiusi usi shegaradan úlken boladi .Ayriqsha jaǵdaylar waqtindaǵi hám ziyanli faktorlar tásir etiwshi aymaq ziyanlaniw oshaǵi (orayi) dep ataladi. Ziyanlaniw oshaǵi ápiwayi (bir túrdegi ) hám quramali (kombinatsiyalawǵa) túrlerge bólinedi .
Ápiwayi ziyanlaniw oshaǵi dep bir ziyanlaniyashi fakt tásirinde júzege keletuǵin ayriqsha jaǵdaylar orayi túsiniledi . Misali , partlaw sebepli buziliw hám nurashlar, órt ximiyaliq yaki bakteriologik záhárleniwler hám basqa jaǵdaylar payda boliwi múmkin. Quramali ziyanlaniw oshaǵi ayriqsha jaǵdaylardiń bir neshe faktorlarin birgelikdegi tásiri nátiyjesinde júzege keledi. Misali, ximiyaliq kárxanadaǵi partlaw, órtti, buziliwlardi , átirap ortaliqti ximiyaliq záhárleniwin hám basqa túrli kewilsiz aqitetlerdi keltirip shiǵaradi. Ziyanlaniw oshaǵi formasi (kórinis) qáyaipli faktorlar dereginiń tábiyatina say halda aylanba siyaqli (jer qiymildawlar, poatlawlar waqtinda); jol siyaqli-,,polosali"(boranlar, suw basiwlar , sel aǵimlari hám basqa usi siyaqlilar waqtinda ); aniq emes formada (órtler, tsunamlar, kóshiwler waqtinda) boliwi múmkin . Xalıqtıń terrorizm menen baylanıslı ekstremal h’ám ayrıqsha jaǵdaylarda h’áreketi.
Xalıq aralıq konferensiyada insan huqıqları máselelerine úlken itibar qaratilayotgani, ta'bir kerek bolsa, Prezident Shavkat Mirziyoevning Jańa Ózbekstandı qurıw jolında ilgeri súrgen “Insan qadri ushın” principi menen óz-ara uyqas hám sáykes bolıp tabıladı. Bunı konfrenciya sheńberinde “Insan huqıqlarınıń umumjahon kóleminde húrmet etiliwi hám nızam ústinligi támiyinleniwi - terrorizmga qarsı gúrestiń tiykarǵı súyenishi” teması bólek sessiya májilisinde dodalanıwı názerde tutilayotgani da ayqın tastıyıqlaydı. Mámleketimiz BMTning Global strategiyasın qollap -quwatlaǵan, terrorizm hám diniy ekstremizmga qarsı gúresiw boyınsha 14 xalıq aralıq konvensiya hám de protokoldı ratifikatsiya etken. Bunnan tısqarı, buǵan baylanıslı mámleketimizde “Ekstremizmga qarsı gúresiw tuwrısında”, “Terrorizmga qarsı gúres tuwrısında”, “Jınayatlı iskerlikten alınǵan dáramatlardı legallashtirishga, terrorizmni finanslıq támiynlewge hám ǵalabalıq oba quralın tarqatıwdı finanslıq támiynlewge qarsı gúresiw tuwrısında”gi nızamlar hám de taǵı basqa normativlik-huqıqıy hújjetler qabıl etilgen.
Do'stlaringiz bilan baham: |
