‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

q adriya t
deb baho lan ad i. Shu m a ’no d a olib qaraganda, tabiat 
sharoitlarini qadriyat deb qarash, unga m a ’lum m aqsad va m anfaat 
aso sida y o n d ash ay o tg a n in so n to m o n id a n b erilg an b a h o d ir. 
T abiatning inson m anfaati asosida o ‘zgartirilgan, o ‘zlashtirilgan 
qismi ham qadriyatdir.
2. A n ’analar, u rf-odatlar va m arosim larda nam oyon b o ‘ladigan 
qadriyatlar.
Bu q ad riy atla r, aso san , obyektiv ta ra q q iy o t va subyektiv 
ruhiyatning ifodasi b o ‘lib, kishilarning o ‘zaro m unosabatlarida, 
turm ush tarzi va faoliyatida, yurish-turishida, axloqi va odobida 
ko'zga tashlanadi. Axloq insonning ichki ruhiy e ’tiqodi, odob esa 
uning am alda n am oyon b o ‘lishidir. Turli urf-o d atlar, m arosim lar 
kishilarning kundalik tu rm u sh tarzida, axloqiy qadriyatlar esa, 
ularning yurish-turishi, o ‘zaro m unosabatlarida nam oyon b o ia d i. 
M a ’naviy kam olotni o ‘zida m ujassam lashtirgan inson ham oliy 
qadriyat hisoblanadi.
3. Insonning aql-idroki va amaliy faoliyati zam inida shakllangan 
m ehn at m alakalari va k o ‘nikm alari, bilim va tajribalari, qobiliyat 
va iste’dodlarida nam oyon bo'ladigan qadriyatlar.
Bu qadriyatlar insonning m ehnat malakalari, ijtimoiy qiziqishlari, 
m ehnat mahsuloti turlarini yaratish sohasidagi amaliy imkoniyatlari, 
bilimi, iste’dodi va qobiliyatlaridir. Rassom qo'lida qalam ushlagani 
uchun emas, balki tajribada shakllangan bilim va iste’dod egasi bo'lgani 
uchun ham buyuk san ’at asarlarini yarata oladi.
4. O dam lar o ‘rtasidagi jam o atch ilik, ham korlik, xayrixohlik, 
ham jixatlilikka asoslangan m unosabatlarda nam oyon b o ‘layotgan 
qadriyatlar.
Inson tirik mavjudot sifatida tabiatning mahsulidir. Lekin, inson 
sifatida u faqat jam iy atd a, odam lar o'rtasidagi iqtisodiy, siyosiy, 
m a ’naviy m un o sabatlar ta ’sirida shakllanadi. Jam o ad an ajralib 
qolish kishilarda xudbinlik, jam iyatdagi huquqiy, axloqiy m un osa­
batlarni m ensim aslik singari xislatlarni kuchaytiradi. B inobarin, 
od am lar jam oasi o ‘rtasidagi insonparvarlikka asoslangan m u n o sa­
batlarning kam ol topishi ham jam iyat va shaxs kam olotining eng 
m uhim om illaridandir. 0 ‘zbeklardagi m ahalla-kuychilik, q o ‘ni-
230

---

q o ‘shnic.hi1ik, qarin d o sh -u ru g ‘chi1ik, d o ‘st-birodarlik odatlarida 
o d a m la r o ‘rtasid ag i m u n o s a b a tla rn i y u k sak in s o n p a rv a rlik
m ezonlari asosida tashkil etishga im kon beradigan jih atlar ko'pdir. 
B u n d a y m u n o s a b a tla r d a n a m o y o n b o ‘la d ig a n q a d r iy a tla r
dunyodagi barcha xalqlarda ham bor. Lekin, ular m azm un jihatidan 
bir-biriga yaqin b o ‘lsa ham , shakl borasida tu rli-tu m an d ir.
5. 
K ishilam ing yoshi, kasbi, jinsi va irqiy xususiyatlari bilan 
bog‘liq b o ‘lgan qadriyatlar.
In son h ay o tin in g turli davrlari, faoliyat sohalarig a n azar 
tash lar ekanm iz, bu sohalarda ham e ’tiborga sazovor b o ‘lgan 
qadriyatlar va ularning m ezonlari borligini ko'ram iz.
C horvador bepoyon dalalarni, d eh q o n esa sug‘orish m um kin 
b o 'lgan yerlarni k o ‘proq qadrlaydi. K ishilar b iro r ijtim oiy, tabiiy 
narsa va hodisaga, k o ‘pincha, o ‘z kasb-hunarlari, m anfaatlaridan 
kelib ch iq ib b a h o b erad ilar. Q a d rla n g a n n arsag in a q ad riy a t 
bo'lganidek, qadrlashning o ‘zi ham q ato r ijtim oiy, iqtisodiy, tabiiy 
om illar bilan belgilanadi. 0 ‘zbek ayollari asrlar davom ida atlas 
k o ‘y l a k n i
qadrlaganidek, erkaklar k o ‘k, qora, y o ‘l-y o ‘1 beqasam
va satindan tikilgan cho p on larni qadrlab kelganlar. Y oshlarning 
m odalarga, m usiqa va ashulaning sh o ‘x turlariga havas qilishlari 
ham qadriyatlarga nisbatan b o ‘lgan m ezonlarning yosh, kayfiyat 
bilan bog‘liq b o'lgan o ‘tkinchi jihatlaridir. Keksa kishilar, ko ‘pin- 
cha, nasihat bilan bog‘langan, ch u q u r falsafiy g'oyalarni bildiradi- 
gan kuy va ashulalarni yoqtiradilar, yoshlarni esa k o 'p ro q o ‘yin- 
kulgu bilan bog'liq b o ‘lgan ashulalar o ‘ziga jalb etadi. Lekin, yosh 
o ‘tishi bilan milliy ruhiyat yoshlarning qalbi va e ’tiq o d id a katta 
o ‘rin ola boshlaydi.
Y uqorida bayon etilgan qadriyatlar, o ‘z navbatida,