‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

,K a tta sakrashlar, tubdan vayron qilish yo ‘li bilan emas, balki bir
bosqichdan ikkinchi bosqichga k etm a -k et о ‘tish, y a ’ni evolutsiya
tarzda ilgarilab borishni o ‘zim iz uchun q a t ’iyan tanlab o ld ik “.
Bu katta m etodologik aham iyatga ega b o ‘lgan fikrdir.
Sinergetika taraqqiyot jarayonida b eq aro r holat bilan barqaror 
holat, m uvozanatsizlik bilan m uvozanat o ‘rtasidagi qonuniyatga 
tayanadi. Shu vaqtga qadar ,,beqarorlik“ tushunchasi salbiy m a’noda 
ishlatilib kelingan va uning asl m ohiyatiga e ’tib o r berilm agan. 
Bugungi fan esa, beqarorlikni b o rliqning m u h im to m o n i deb 
hisoblaydi.
M a ’lum ki, barqarorlik — qonuniyat va sababiyat natijasidir. 
U n i o ld in d a n b ilis h , b o s h q a ris h m u m k in . B e q a ro rlik n in g
m ohiyatini tushunish u ch u n esa, unga teran va sinchkov nazar 
tashlash kerak. B eqarorlik — hodisalarning sababiy b og‘lanish- 
larining yangi im koniyatidir.
B a rq aro rlik — d eterm in lash g an d u n y o n i in so n n in g t o ‘liq 
n a z o ra t etish i va b o sh q a rish ig a im k o n b e ra d i. A g ar d u n y o
beqarorligi sabablarini oldindan bilish m u m k in em asligini, undagi
123

---

o ‘zgarishlar natijasi biz ku tgan im izd ek b o ‘lm asligini anglasak, 
unga ehtiyo tk orlik bilan, avaylab m u n o sab atd a b o ‘lishga m ajbur 
b o ‘lamiz.
Sinergetika — ,,beqarorlik“ tushunchasi va xaos — ,,tartibsizlik“ 
kategoriyasini falsafiy tahlil etadi. H ar qanday jam iyat eski tizim dan 
yangi tizim ga o ‘tar ekan, d astaw al beqarorlik, xaos yuz beradi. 
Bu holatni o ‘zgarish jarayo nid a o ld in d an bilish m uhim aham iyat 
kasb etadi. M asalan, m ikrosotsial hodisalarda xaos — tartibsizlik, 
beqarorlik m uhim ijobiy o ‘rin tutsa, m akrosotsial hodisalarda, u 
buzuvchilik vazifasini bajaradi. Shuning uch un bunday sharoitda 
davlat tartib -in tizo m , q o n u n ustuvorligini talab qilsa, erkin bozor 
tartibsizlik, y a’ni narx-navoning erkinlashuvini taqozo etadi.
S in e rg e tik a b o rliq d a g i riv o jla n is h n in g ic h k i m o h iy a ti, 
yo'nalishini bilish va boshqarish uchun katta ahamiyatga ega b o ‘lgan 
yangi falsafiy uslubni ifodalovchi g'oyadir. Sinergetika dialektikani 
inkor etm aydi, balki uni to ‘ldiradi. Bizning borliqni to ‘laroq, 
ch uqurroq tushunishim izga im kon beradi.
U m u m a n , borliq b ep oyon aloq ad o rlik lar va b o g 'lan ish lar 
m ajm uyidir.