‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

ahlullox, avliyo hoi, ahli botin, arbobi tariqat,darvesh,
qalandar, faqir, 
deg an n o m la r bilan atashganlar. B u toifaga nisbatan
1 
I. A. Karimov. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. Asarlar, 2-jild. T. 
,,0 ‘zbekiston“ , 1996, 219—220-betlar.
63

---

k o ‘p ro q ,,s o ‘fiy “ n o m i q o ‘lla n ilg a n , c h u n k i u s h b u s o 'z n in g
m a ’nosi k eng b o 'lib , b o sh q a tu s h u n c h a va a ta m a la rn i o ‘z ich ig a 
sig‘dirgan.
,,S o ‘fiy “ so z id a n
,,tasaw u f“ , ,,mutaassuf“ , ,,m u tasa w u f‘
s o ‘zlari hosil b o ‘lgan. ,,M u ta a s s u f“ s o ‘zi s o ‘fiylarga o 'x s h a b , u la r- 
ga ta q lid qilib y u rad ig a n , a m m o asl m aq sad i a m a l-m a n sa b , m o l- 
m u lk k a in tilish d a n ib o ra t b o ‘lgan k ishilarga n isb a ta n q o ila n ilg a n . 
M u ta a ssu fla r ta riq a t va h a q iq a td a m u ay y a n m a n z illa m i egallagan, 
biroq so ‘fiy darajasiga k o ‘tarila olm agan kishilardir. Q albida soTiyona 
g ‘oyalarga m oyil, ta sa w u fn i e ’tiq o d -m aslak qilib olgan, lekin tariq at 
a m a liy o tin i o ‘tm a g a n , ra s m a n so T iy b o ‘lm a g a n o d a m la r esa, 
m u ta a ssa v u fla r deyilgan .
T a s a w u f, b ir to m o n d a n , d in va sh a ria t, ik k in ch i to m o n d a n , 
falsafa, y a ’ni h ik m a t ilm i b ila n b o g ‘liq h o ld a rivojlanib kelgan 
o ‘z ig a x os t a i i m o t d i r . A m m o , s o 'f iy la r o ‘z la r in i h a r d o im
faylasuflarga va K alo m ahli (shariat ilm i u lam olari)ga qaram a-q arsh i 
q o ‘yib kelgan lar. C h u n k i, K a lo m ahli Q u r ’o n o y a tla ri, P a y g ‘a m - 
b a r h a d isla rin i z o h ira n o ‘rg an ish , o la m yaratilish i va tu zilish in i 
ay n a n d in iy ta s a w u r la r aso sid a tu s h u n tiris h d a n n a rig a o 'tm a s , 
Islom n i h a m , iy m o n n i h a m aql bilan qab u l qilish va a h k o m la m in g
ra s m -ru s u m la ri, o d a tla rin i m u sta h k a m saqlash u c h u n k u ra s h - 
g a n la r. S h u b o is s o ‘fiy la r a h li k a lo m n i ,,m u q a llid la r “ , y a ’n i 
o ‘tgan larga taq lid q ilu vch ilar, q u ru q aq id ap arastlar, deb atag anlar.
F ay lasu flar (c h u n o n c h i, F o ro b iy , Ib n S ino , A1 K in d iy , Ib n
R u s h d k ab i) esa, y u n o n d o n is h m a n d la r i A flo tu n , A ra s tu va 
b oshq alam ing tajriba va kuzatuv, m an tiq iy tahlil va u m u m lash m a la r 
o rq ali ta b ia t, in so n va ja m iy a tn i ta d q iq e tish y o 'lid a n b o rg an la r. 
S h u n d a n k o 'rin a d ik i, a h li h ik m a td a a q liy -m a n tiq iy b ilim , tajrib a
o 'tk a z ish , bilim y ig ‘ish y eta k c h ilik qiladi. F aylasu flar X u d o n i h a m
shu y o ‘sin d a o ‘rg an ib , u n i sababi a w a l, b irin c h i tu rtk i b e ru v c h i 
yoki ja v h a r deb t a ’riflaganlar. G a rc h i, A flotun va u n in g izd o sh - 
lari t a ’lim o tla rid a X u d o m u tla q ru h d eb, in so n va o lam d a h a m ru h
b irlam ch i asos ekanligi ta n o lin sa -d a , b iro q b u n d a ru h n i „obyektiv 
b o rliq “ sifatida, boshq a asos sifatida qarash k o ‘zga tashlanadi.
F a ls a f a d a o d a m n i ta b iiy ta r a q q iy o tn in g o liy k o 'r in i s h i. 
P a rv ard ig o rn i esa, en g m u k a m m a l va m o ‘ta b a r xilq at d e b q arash
h a m m avjud. F o ro b iy v a Ib n S ino asarlarid a b u fikr k o ‘p uch ray d i. 
Q u r ’o n i K a rim d a h a m