‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

uchinchi tom oni 
— a q liy t a r a q q i y o t b o r
b ilim la m i egallash bilan q a n o a tla n m a sd a n ru h n i c h in iq tirib , qalbni 
m u s a f f o la s h o r q a l i c h e k s iz k a m o l o tg a i n t i l i s h , o ‘z - o ‘z in i 
ta k o m illa s h tirish , y an g i-y a n g i m a q o m la r, m a rta b a la rn i egallab 
b o rish d ir. B u esa, faq a t n a z ariy tay y o rg arlik , t a ’lim -ta h sil b ila n
b o ‘lm aydi. B u n in g u c h u n m u ay y an r u h iy - m a ’n iy y o i — ta riq a tn i 
bo sib o ‘tish , y a ’ni q a ttiq va q a t’iy c h e k la n ish , tu rli la z z a tla rd a n
voz k e c h ish lozim . S h u n d a y q ilin m a sa , ru h , ta n a , nafs u s tid a n , 
ta b ia td a n g ‘olib b o ‘lo lm ay d i. In so n M u tla q ru h h o latig a y a q in - 
lashish , u n in g vasliga yetishish. u c h u n h a m s h u n d a y qiiish i kerak.
S h u n d a y q ilib , t a s a w u f d a k o m illik sa ri in tilis h , fa ris h ta
xu su siy atini kasb e ta b o rish va u n d a n - d a o ‘zib k etish y o ‘llari, 
q o id a la ri ken g ta r g ‘ib q ilin a d i. B u n in g a m a liy o d o b i, ra s m -u
ru su m i, axloqiy tam o y illari ishlab ch iq ilib , b u la r 
tariqat, 
d egan 
tu sh u n c h a d a jam la n a d i.
5 Falsafa
65

---

T a riq a t, ijtim o iy h o d isa sifatid a, ja m iy a t tara q q iy o tig a xizm at 
qilgan. T a riq a t asosida tasavv u fn in g yaxshi, ideal ja m iy a t haqid agi 
q a ra s h la ri v u ju d g a k elg an . M a sa la n , J o m iy n in g „ H iro tn o m a i 
Isk a n d a riy “ va N a v o iy n in g „S ad d i Isk a n d a riy “ d o s to n la rid a solih 
k ish ilar ja m iy a ti h a q id a gap b o rad i. T asav v u f b u n d a y ja m iy a tg a
z o ‘rlik, inqilo b y o ‘li bilan em as, h a r b ir in so n n i axloqiy tarbiyalash 
orq ali y etish m u m k in deb hisoblagan.
In so n n in g m u tlaq h a q iq a t, ad o la t va poklikka erishish istaklari 
h am ta s a w u fd a m ujassam b o ‘lgan. Bu ehtiy oj, o rzu kuchli zavq va 
ish tiy o q n i, o 'z in i u n u tish g a va b e h u d c h ilik k a olib b o rg an Ish q n i 
(X ud og a b o ‘lgan ishq n a z a rd a tu tilm o q d a ) keltirib c h iq a rad i.
T a s a v v u fn in g t o ‘r tin c h i x u s u s iy a ti — I lo h iy ish q o rq a li 
p o k lan ish d ir. Pok P a rv ard ig o r — ideal, u n in g olam i esa, m u tlaq
p o k lik o lam i sifa tid a ta sv irla n a d i. S h u n in g u c h u n in so n h a m
b a ta m o m p o k b o ‘lg an d a g in a bu o lam g a e rish a oladi. P o k b o ‘lish 
u c h u n esa, qalbga shu poklik tim soli — u lu g ‘ T angriga b e h u d u d va 
ad o b o ‘lm as m u h a b b a t b o ‘lishi kerak. Bu m u h a b b a t m avjud b ir 
tu y g ‘u em a s, balki Ilo h y a ra tg an m o d d iy o lam dagi g o ‘zallikk a — 
Ilo h n in g k am oli va ja m o li aks etg an n a rsa lar va u n in g gulto ji — 
insonga m u h ab b a t orqali boradi. Shu tariqa, ta sa w u fd a dunyoviylik 
b ila n ilo h iy lik o ‘z a ro b o g ‘la n a d i.S h u n is i h a m b o rk i, ilo h iy
m u h a b b a t — irfo n iy t u y g ‘u . y a ’ni b ilis h , a n g la s h , g ‘o y a g a , 
m a ’rifatga ay lanish zav q id a n b o sh q a n arsa em as. SoTiy m u h ab b a t 
o ta sh id a yo n ib , g o ‘yo m o d d iy lik d a n q u tu lib , yaxlit b ir g ‘oya — 
b ir m a ’rifat p arch asig a ay lan ad i.
S h u n d a y q ilib ,ta sa v v u fg a sh u n u q ta y i n a z a rd a a t a ’r if b c r 
m o q c h i b o 'lsa k , u n d a :