‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

„Biz boshqalarni
kamsitish niyatidan yiroqmiz. Ammo bugungi ayrim saltanatlar ahli
q a b ila -q a b ila b o ‘lib yash agan zam on larda bizning m uborak
zaminimizda ilm-u fan barq urib yashnagani, tabiiy ilmlar, xususan,
tibbiyot, m atem atika, astronom iya kabi fa n la r m adrasalarda
62

---

o ‘qitilgani, ilmiy akadem iyalar tashkil etilib, M a g ‘rib-u Mashriqqa
nom taratganini eslasak va bundan har qancha gururlansak
a rziydi<<[.
5 -§ . Tasaw uf va uning falsafiy mohiyati
S h a rq m u s u lm o n d u n y o s i x a lq la ri m a ’n a v iy a tig a , in s o n , 
ja m iy a t riv o jla n ish i m u a m m o la rin i h u rfik rlilik , in s o n p a rv a rlik
n u q tay i n a z a rid a n ta lq in e tish g a t a ’sir k o 'rs a tib k elg a n falsafiy, 
d in iy -o rifiy t a ’lim o tla rd a n biri — 
tasavvufdir.
T a s a v v u fn in g k e lib c h iq is h i x a lif a U s m o n v a , a y n iq s a , 
U m m o v iy a xalifaligi davrida, d in iy a m rlarn i ad o etish n i h a r q a n d a y
d u n y o v iy ish la rd a n u s tu n q o ‘y g an , e ’tib o rli k ish ila rn in g V I I I —
IX a srla rd a avj o lg an bo y lik k a ruju q o ‘y ish , m a ish a tg a b e rilish , 
d a b d a b ali b e z ak la r, x azin a to 'p la s h g a in tilish g a q a rsh i n o ro z ilik
h a r a k a t i b ila n b o g 'l i q e d i. U l a r o r a s i d a h a d is t o 'p l o v c h i
m u h a d d is la r, ilg a rid a n q a s h sh o q b o 'lib , u y -jo y , m o l-m u lk ig a
e ’tib o r q ilm ag a n s a h o b a la r h a m b o r ed i. U la rn in g b ir q ism i d in n i 
h im o y a qilib, o c h iq k u rash g a o tla n g a n b o l s a l a r , ik k in c h i qism i 
esa, q a n o a t va z u h u d n i (u n d a n ,,z o h id “ s o ‘zi kelib c h iq q a n ) asosiy 
m a q s a d q ilib , sa ro y a h li, sa rv a td o rla r, b o y la r a x lo q ig a q a rsh i 
n o ro z ilik belgisi sifatid a ta rk i d u n y o c h ilik g 'o y a s in i ta rg 'ib etib , 
su ru n k a li to a t- ib o d a t b ila n s h u g 'u lla n g a n la r.
Z o h id la r u z la t va ta q v o n i p e sh e tg a n b o ‘lish larig a q a ra m ay , 
ishq va irfo n d a n (ilo h iy m a ’rifa t)d a n b e x a b a r ed ilar. U la r falsafiy 
m u sh o h a d a k o rlik , a jz -u iro d a t b ila n m a ’n av iy -a x lo q iy k a m o lo t 
sari in tilish, valiylik, k a ro m a t, m o ‘jiz a la r k o ‘rsatish k ab i xislatlarga 
ega em asd ilar. Z o h id la m in g n iy ati ib o d a t b ila n o x ira t m ax fira tin i 
q o z o n ish . Q u r ’o n d a v a ’d a q ilin g an ja n n a tn in g h u z u r-h a lo v a tig a
y etish ish edi. B u la rd a n farqli o 'la r o q , ja n n a t u m id id a to a t- ib o d a t 
q ilish h a m t a ’m a n in g b ir k o 'rin is h i, d e b h iso b la g a n k ish ilar b o r 
e d ik i, u l a r u c h u n n a b u d u n y o d a n v a n a o x i r a t d a n t a ’m a
b o ‘lm asligi kerak. Y agona istak — X u d o n in g diydoriga yetishishdir.
B u n d a y o d a m la r n in g f e ’l- a tv o r i, y u r is h - tu r is h i, o d a td a n
tash q ari so 'zlari va ishlari, u la rd a n b a ’zilarin ing g 'o y ib d a n b a sh o ra t 
b eruvchi karom atlari, sirli m o ‘jizalari atro fd ag ilam i hayratga solgan. 
U la rn i