‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Ossuriya saltanatining gullab-yashnashi. 
Ossuriya saltanati- 
ning qudratli davlatga, uchinchi va eng yuqori pog'onaga ko'taril- 
gan davri m.av. VIII asrning 40-yillaridan m.av. VII asr 40-yillari- 
ning oxiriga to ‘g'ri keladi. Ossuriya VIII asr o ’rtalarida yanada 
kuchayadi. Ayniqsa Tiglatpalasar III (m.av. 745-722) o'zidan oldin 
o'tgan podsholarning istilochilik siyosatini davom ettirib, Ossuri- 
yani Sharqdagi yagona mustabid davlatga aylantirishni maqsad 
qilib qo‘ydi. Tiglatpalasar III istilochilik yurishlarini boshlab. 743 
-740-yillarda shimoliy Suriya va kichik osiyoliklardan iborat Ar- 
pad ittifoqi qo‘shinlarini tor-mor etadi.
Tiglatpalasar III qo'shinlari m.av. 738-735-yillarda Urartu usti­
ga yurishlar qilib, urartlar yurtidan ko'p oTjalar va asirlar olib qay- 
tadi. M.av. 734—732-yillarda Ossuriyaga qarshi Damashq va Isroil 
podsholari, shuningdek, sohil bo'yi arab knyazliklari va Edem har­
biy ittifoqi tuziladi.
Ittifoqchilar bilan boMgan janglarda Ossuriyaning q o ii baland 
kelib, Ossuriya sharqiy O 'rtayer dengizi sohilida mustahkamlanib 
oladi. M.av. 737-yili Tiglatpalasar 111 Midiyada mustahkamlanib 
olgach, Bobil ustiga qo'shin tortib uni ham egallaydi.
Bu g'alabalar Ossuriyani Old Osiyodaga eng katta qudratli dav­
latga aylantiradi. Bu davrda Ossuriya davlati tarkibiga Mesopota­
miyaning katta qismi. O 'rtayer dengizining sharqiy sohilidagi jo y ­
lar, shuningdek, Midiyaning qator hududlari itoat etar edi.
Yilnomachilarning keltirgan maTumotlariga ko'ra. Ossur pod­
sholari, sarkardalari rahbarligidagi jangchilam ing rahmsizligi va 
qonxo'rligi, urushda hech qachon insonparvarlik ko'rsatmagan 
boshqa Qadimgi Sharq qo'shinlarining barcha jabr-zulmlaridan 
oshib o ‘tib ketgan. Ossurlar m ag'lub bo'lgan dushmanlarni eng 
vahshiyona usullar bilan jazolaganlar. Bu Ossuriyada eng oddiy va
144

---

qonuniy ish hisoblangan. O 'sha davr vilnomachilari va rassomlari 
m agiublarga nisbatan ishlatilgan jabr-zulm va jazolam i butun taf- 
silotlari bilan tasvirlaganlar. Tirik kishilarning terisini shilib olish, 
ko'zini o'yish, lab va iyagini teshib arqon o'tkazish, dorga osish, 
qoziqqa o ’tqazish va shu kabi boshqa razil ixtirolar bo'ysundiril- 
gan xalqlarni jazolash va qo'rqitishning tabiiy usuli hisoblangan. 
Bugina emas, ossur jangchilari, sarkardalari va podsholari asirga 
tushgan o 'z dushmanlarini shahar darvozalari oldiga to‘plab, ular­
ni yoqib yuborganliklari ham m aiu m . Ammo bu jabr-zulmlar va 
razilliklar ossur qo'shinlari bosib olgan oMka xalqlarini tiz cho'kti- 
ra olmagan. Yengilgan va xonavayron qilingan o ‘lka xalqlarining 
ossur hukmronligiga qarshi ommaviy chiqishlari va qo'zg'olonlari 
to‘xtamagan. Q o‘shni mamlakatlarning shafqatsiz talanishi qattiq 
qarshiliklarga sabab bo'lgan va bir o ik an in g xalqlari mustaqillik 
uchun qayta-qayta bosh ko'tarib chiqqanlar.
K eyinchalik m am lakat ichidagi nizolar, q o 'z g ’olonlar va 
q o ’shni m am lakatlardagi g 'alayonlar vaqtinchalik gullab-yash- 
nagan O ssuriyaning asta-sekin zaiflashuviga olib kelgan. Bu 
vaziyatdan foydalangan q o ’shni davlatlar, xususan, Yangi Bobil 
podsholigi M idiya podsholigi bilan harbiy ittifoq tuzib, VII asr 
oxirlarida O ssuriya davlati va podsholigini yanchib y o ‘q qilib 
tashlagan. Bu voqeaning tafsiloti shunday bo'lgan: Yangi B o­
bil podshosi N abopalasar M idiya podshosi K iaksar bilan ittifoq 
tuzib, dastlab m. av. 614-yilda ittifoqchilar qo'shini Ashshurga, 
612-yili esa ikki tom ondan shiddatli hujum boshlab, har ikki 
shaharni vayron qilgan. O ssurlarning qolgan-qutgan askarlari 
g ’arbga Xarran va K arxam ishga chekinganlar. O ssurlar M isr 
fira v n i bilan ittifoq tuzib, m ag'lubiyatdan saqlanib qolishga 
umid b o g ’lagan. M.av. 605-yilda B obil-M idiya qo'shinlari Os- 
suriya-M isr qo'shinlarini K arxam esh yonida boTgan dahshatli 
jangda batamom tor-m or keltirgan. Shunday qilib bir vaqtlar Old 
Osiyo xalqlarini dahshatga solgan Ossuriya davlati inqirozga 
uchragan va barham topgan.
145

---