‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

boigan xomashyo mahsulotlari: mis, qo'rg'oshin, qalay. kumush,
chorva, jun, charm, mato, yog‘och va boshqa narsalar olib ketilgan.
U yerga esa don, tayyor kiyimlar va hunarmandchilik mahsulot­
lari keltirilar edi. M.av. XX-XVIII asrlarda Ashshur savdogarlari
Kayseridan 20 km chamasi shimoldagi Kultepa degan joyda mus-
tahkam o ‘mashib olib, atrofdagi mamlakatlar bilan q izg in savdo
ishlarini olib borganlar.
132

---

Kayseri Akkadda Kanish, Xettda esa Kane deb atalgan. Ka- 
nish aholisi savdoda vositachi b o iis h bilan birga juda ko 'p pul va 
buyumlarga ega bo'lishgan, shuningdek, ular sudxo'rlik bilan ham 
shug'ullanganlar. M azkur joy da tabaqalanish jarayoni ham rivojla- 
na borgan.
Qadimgi Ossur jam iyati qulchilikka asoslangan bo‘lsa-da, unda 
urug'-aymoqchilik jam oasining ta'siri hali kuchli bo‘lgan. Ossur 
hukmdorlari m.av. Ill—II mingyilliklardayoq Dajladan sharqda 
joylashgan shumer-akkadlaming Gasurdagi sobiq manzilgohlarini 
o ‘ziga qaratib olgan edi.
Shuningdek. Ossurlar Kichik Osiyoning sharqiy qismida o ‘z 
manzilgohlarini barpo qilganlar. U yerda Ossuriya uchun ham Mes- 
opotamiya uchun ham zarur b o ig a n mis, kumush, chorva, teri, jun 
va qo‘rg ‘oshin serob b o ig an . M.av. X X -X V III asrlarda Ashshur 
savdogarlari Kultepada joylashgan (Kaysaridan 20 km shimolda) 
qadimgi Kanishda mustahkam o'rnashib qoladilar va u yerda ham 
o 'z manzilgohlarini barpo etadilar. Kanish o ‘sba davrdagi yirik 
savdo markazlaridan biriga aylanadi. M azkur davrda Ossuriya sav­
dogarlari O 'rta va Janubiy M esopotamiya, Elam, Urartu kabi Old 
Osiyodagi ko'pgina mamlakatlar bilan qizg'in savdo ishlarini olib 
borgan.
Qadimgi Ossur jamiyati quldorlik jam iyati b o iib , unda ibtidoiy 
jam oaning ayrim an'analari saqlanib qolgan edi. Ossuriyada pod­
sho yoki saroy va ibodatxonaga qarashli yerlar b o iib , unda asosan 
qullar va erkin jam oa kishilari ishlagan. Yerning asosiy qismi xus- 
usiy kishilarga qarashli boigan. Shu bilan birga erkin jam oaga te- 
gishli yerlar ham boigan.
Qullar soni qarzdorlar va urushda asir tushgan kishilar hisobiga 
ko'paygan. Hujjatlar shuni ko'rsatadiki, urug* jam oasi a ’zolari 1-2 
tadan qulga ega b o ig an .
M.av. XVI asrgacha b o ig a n davrda Ossuriya davlati “alum 
Ashshur”, y a ’ni Ashshur shahri yoki Ashshur jam oasi deb atalgan. 
Ilk Ossur davlati m.av. Ill mingyillik oxirlarida Akkad va Urning 
3-sulolasi podsholariga itoat etgan.
133

---

M a’lumotlarga qaraganda ilk Ossuriya davlati tepasida podsho 
turgan bo'lib. podsholik otadan o 'g 'ilg a meros bo'lib o'tgan. Pod­
sho saroyi qoshida nufuzli kishilardan iborat oqsoqollar kengashi 
faoliyat ko'rsatgan. Davlat ishlari oqsoqollar kengashi bilan masla- 
hatlashib amalga oshirilgan.
M.av. X X -X V III asrlardan boshlab ancha mustahkamlanib 
olgach, Ossur qo'shinlari qo'shni viloyatlarga istilochilik yurish- 
larini boshlagan. Ossur qo'shinlari Janubda Elam. Fors qo'ltig'i 
mamlakatlari, g'arbda esa Kichik Osiyoning sharqiy viloyatlari va 
O 'rtayer dengizining Sharqiy sohilidagi boy shahar-davlatlar ustiga 
qo'shin tortib borib, aholisini qirib. ko'plab harbiy o'ljalar va asir 
tushganlarni qulga aylantirib Ossuriyaga qavtganiar. Ayni paytda 
Kichik Osiyoning sharqidagi tog'-kon va savdo manzilgohlarini 
kengaytirganlar. Olib borilgan urushlar bora-bora Qadimgi Ossuri- 
yaning zaiflashuviga sabab bo'lgan. Bu davrda Xammurapi bosh­
liq Bobil podsholigi kuchayib, Ossuriyaga o 'z ta ’sirini o'tkazgan. 
Ossuriya m a’lum muddat Bobil podsholigiga qaram bo'lib qolgan.
M.av. X V I-X V asrlarda Qadimgi Ossuriya qo'shni Mitanni 
davlatining asoratiga tushib qolgan. Mazkur davrda Mitanni dav­
lati kuchayib, Mitanni podshosi Shaushtatar qo'shinlari Ossuriyaga 
bostirib kirib, Ossur qo'shiniarini tor-mor etgan. Ashshumi vayron 
qilib, podsho saroyining oltin-kumush qorishmasidan yasalgan dar- 
vozasini Mitanniga olib ketgan. Faqat 100 yildan so'ng bu darvoza 
Ashshurga olib kelingan.
Shunday qilib, Ossuriya qo'shni Mitanni davlatiga qaram bo'lib 
qoladi. Ossuriyaning savdo-sotiq ishlari inqirozga yuz tutib, ilgari- 
gi savdo karvon yo'llaridan mahrum bo'ladi. Shuningdek, Xett 
podsholigi Ossur savdogarlarini Kichik Osiyodan chiqarib, ular­
ning bu yerdagi manzilgohlari y o 'q qilinib. xettlarga o'tib ketadi. 
Misr Ossuriyani Suriyadan surib chiqaradi. Mitanni esa ularning 
g'arbga tomon boradigan yo'lini butunlay berkitib qo'yadi.
M.av. XIX-XVII1 asrlarda Old Osiyodagi kuchli davlatlardan 
biri hisoblangan Ossuriya m.av. XV asr o'rtalariga kelib inqirozga 
yuz tutadi va o 'z mustaqilligini yo'qotadi.
134

---