‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Shimoliy arab qabilalari va davlat barpo etilishi. 
Mesopa- 
tamiya kabi yirik davlatlar O 'rtayer dengizining sharqiy sohili- 
dagi kichik davlatchalar chegarasida Suriya-Mesopotamiya dash- 
ti va Shimoliy Arabistondagi keng hududda qadimda aribi, kidri
194

---

(kedrgi), nabayati (nabaten) samud va boshqa ko'p qabilalar ko‘ch- 
manchilik bilan hayot kechirar edilar.
Aholining asosiy, m ashg'uloti chorvachilik b o iib , ot, eshak, 
yirik va mayda shoxli chorva. shu jum ladan qo'y boqishar edi. 
Ular tuya ham boqishardi. Tuya ko'chm anchilar uchun juda zarur 
hayvon edi. Tuya suti, go'shti ovqat uchun ishlatilar, junidan esa 
ip tayyorlab mato to 'q ir edilar. Tuya terisidan charm tayyorlanar, 
chiqindisidan o'tin sifatida foydalanganlar. Hozir ham Arabis­
ton yarimorolining hamma joylarida tuya go'shti keng koTamda 
istein o l qilinadi, suti - qumron shifobaxsh ne'm at sifatida ichiladi.
Eng muhimi tuya dasht sharoitida muhim harakat vositasi edi. 
Shu bois tuya “sahro kemasi” deb ataladi. Arablar ot bilan bir- 
ga tuyalardan harbiy maqsadlarda ham foydalanganlar. Ularning 
ko‘chmanchilik tartibi va xo'jalik hayoti joyning geografik muhiti 
bilan chambarchas bogTiq bo'lgan. Qishda yilning namgarchilik 
pallasida, yom g'ir mavsumi boshlangach. ko'chm anchilar o 'z po- 
dalari bilan cho'lning suvga serob sero't soy o'zanlari - “vadi’Targa 
borib o‘rnashganlar. U yerda bahor boshlangach, aprel — may oy- 
larida o 't-o ia n la r tugab soy suvlari qurigach, chorvadorlar tabiiy 
suv omborlari b o ig a n bahorgi oiloqlarga ko'chib o'tganlar. Arxe- 
ologlar Suriya dashti va Shimoliy Arabiston hududidan qadimgi 
quduq, hovuz va suv omborlarining qoldiqlarini topib o'rgangan- 
lar. Iyul - avgust oylariga kelib Shimoliy arab choi-sahrolarida 
jaziram a issiq kunlari boshlanib, asosiy suv manbalari qurigach, 
chorvadorlar daryo va dengiz sohilidagi yerlarga ko ‘chib o'tishgan. 
Shimoliy arab qabilalari orasida urug‘-jamoa munosabatlari hukm- 
ron edi. U yerda qabilalar ittifoqi va kichik-kichik davlatlar tashkil 
topgan edi. Aribi, Kidri (Keder) Nabayati kabi davlatlar knyazlik 
deb atalgan. Bu davlatlarning hukmdorlari ossur hujjatlarida “pod- 
sho’‘ deb tilga olingan. Lekin ularni “shayx” deb atash to ‘g ‘riroq 
hisoblangan. Shuni aytib o'tish kerakki, qabilalar ittifoqi boshida 
podsho - malika hukmronlik qilgan. Bu hoi mazkur qabilalar ittifo- 
qida ona uritg'i qoldiqlari saqlanganligini bildiradi.
Arab qabilalari va knyazliklarida o 'zig a xos harbiy tashki- 
lot, taktika va harbiy san'at shakllangan ekan. IJlarda muntazam
195

---

qo'shin b o im ag an , qabilalar ittifoqining voyagayetgan erkaklari 
jangchi hisoblanib, b a ’zan ayollar bam jangda faol isbtirok etgan.
Jangchilar otliq va piyoda bo'lib. qilich, nayza o'q-yoy bilan 
qurollanar edilar. Jang vaqtida jangchilar tuyadan ham foydalan- 
gan. Tuyaga ikki jangchi minib biri tuyani boshqargan. ikkinchisi 
esa dushman bilan jang qilib, unga qilich solgan. nayza sanchgan 
va kamondan o'q uzgan. Arab ko'chmanchilari urush olib borish- 
ning alohida taktikasini ishlab chiqqanlar. Ular dushmanlari ustiga 
to'satdan bostirib borib, jang qilib, o i j a olgach. tezlik bilan cho'1 
ichida g'oyib bo'lishgan.
B a’zan Shimoliy arab qabilalari ittifoqi, kichik davlatlari usti­
ga M isr fir’avnlari, Ossuriya va Bobil qo'shinlarining hujumi ham 
b o iib turgan.
Shimoliy 
arab 
qabilalarining 
Ossuriya bilan 
dastlabki 
to'qnashuvlari m.av. X asr o'rtalariga to 'g 'ri keladi. M.av. 953-yil- 
da Ossur podshosi Salamansar III qo'shinlari Suriyaning Karka- 
ra degan joyida Suriya, Falastin, finikiyaliklaming birlashgan 
qo'shinlarining m agiubiyatga uchratadi. Bu jangda shayx Gindibu 
boshliq arab va misrliklar ham ossur qo'shinlariga qarshi kurash- 
da ishtirok etadilar. Ossur podsholari Tiglatpalasar III Sargon II 
va Sinaxxarib davrida Ossur qo'shinlari g'arb tomon bir necha bor 
hujum uvushtiradilar. G 'arbga o'tish davrida ossuriyalik qo'shinlar 
bir necha bor arablar bilan ham to'qnashadi. Ossurlar arab qabilala­
rining oltin va boshqa boyliklarini talaydilar, ularni katta miqdorda 
soliq to'lashga majbur etishadi.
Ular arablar q o iid ag i qoramol, qo'y-echki. ot va tuyalarni tor- 
tib oladilar. Ossur podshosi Asarxaddon davrida shimoliy arab 
qabilalari va davlatlari ossur qo'shinlarining Misrga o'tish yo'li- 
ni to'sib qo'vadilar. M.av. 675— 674-yillarda Asarxaddon shimoliy 
arabiston qabilalari va davlatchalarining ayrimlarini o'ziga itoat 
ettiradi va ossiu qo'shinlarining dashtdan o'tishlari va M isr tomon 
yo'nalishlari uchun o 'z tuyalari bilan yordam berishga majbur qila­
di. Ashshurbanipal ossurlarning so'nggi qudratli podshosi sifatida 
arab qabilalari bilan ayniqsa Aribi. Kidri, Nabatiya davlatchalari 
bilan shiddatli janglar olib boradi. Bunga qarshi o ia ro q arab dav-
196

---

latlari o'zaro birlashibgina qolmay. balki Ossuriyaga qarshi Misr, 
Bobil va boshqa davlatlar bilan ittifoq ham tuzadilar. M.av. VII 
asrning 40-yillarida Ashshurbanipal Shimoliy arab qabilalari us- 
tidan o 'z hukmronligini o'rnatdi. Ossuriyaning mazkur qabilalari 
va davlatlari ustidan hukmronligi vaqtincha, nomigagiria edi. Ya­
qin Sharqdagi boshqa yirik davlatlar ham Arabistonga kirib borib 
u yerda o 'z hukmronliklarini o'rnatishga intilgan. Jumladan, Yangi 
podsholik davrida Bobil podshosi Nabonid Shimoliy Arabiistonda- 
gi Teymu shahrini bosib olib, bir necha yil davomida bu shaharni 
o ‘z qarorgohi qilib oladi.
M.av. VI asrga kelib Eron davlati kuchayib atrofdagi mam- 
lakatlarni bosib olishga kirishadi. Buning uchun Eron podsholari 
yarimorolning shimolidagi qabilalar va davlatlar bilan yaqinlash- 
ishga harakat qiladi. Eron shohi Kambiz Misrga harbiy yurishga 
tayyorgarlik ko'rar ekan. m.av. 526-yilda Eron askarlarining arab- 
nabateylar yeridan o‘tishlariga ruxsat oladi. Shartnomada ko'ra 
eroniy askarlar cho'ldan o'tayotgan arablar ularni suv va oziq- 
ovqat bilan taininlashlari kerak edi.
Doro I ning qoya у ozuvlarida Arabiston eroniylarning tasar- 
rufida boMganligi aytiladi. Ammo Gerodotga ko'ra “arablar hech 
qachon eroniylar hukmronligi ostida boim aganlar". Ammo shi­
moliy arab qabilalari har yili 1000 talantdan soliq to Tab turgan va 
Eron shohi qo‘shinlari tarkibida b o ig an . Ular m.av. IV asrda yunon 
podshosi Makedoniyalik Aleksandrga qarshi kurashda eroniylar to- 
monida turib jang qilishgan.
Arab qabilalari Makedoniyalik Aleksandrning Sharqqa yunshi 
davrida Gaza shahri uchun bo'lgan jangda yunon-makedonlarga 
qattiq qarshilik ko'rsatganlar. Sharqqa yurish tugagach Makedoni­
yalik Aleksandr arab qabilalarini o ‘ziga itoat ettirishni rejalashtir- 
gan edi. Ammo u bu ishni amalga oshira olmay zaharlanish va og'ir 
kasallik tufayli 323-yili Bobildagi o ‘z saroyida vafot etadi.