‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4-§. Arabiston yarimorolidagi qadimgi davlatlar.
Mamlakat va uning aholisi. Qadimgi Arabiston manbalari
va o‘rganilish tarixi
Arabiston yarimorolining geografik o‘rni va tabiiy sharoit-
lari. 
Arabiston yarimoroli - Osiyodagi eng katta yarim orollardan 
biri bo ’lib, maydoni 3 mln kv km.ni tashkil etadi. Yarim orol g ‘arbda 
Qizil dengiz. sharqda Eron va Omon ko‘rfazlari suvlari bilan, janub­
da esa Adan ko'rfazi va Arab dengizi suvlari bilan yuvilib turadi. 
Aslida bu yarimorol Osiyoning janubi-g‘arbiy qismida joylashgan.
Arabistonning katta qismini Katta Nefud, Dyaxna, Rub-al- 
Xali kabi iazirama dashti sahtolar egallagan. Hududning hayvonot 
dunyosi va o'sim liklar olami boshqa joylarga nisbatan nihoyatda 
qashshoq. Yarimorolning shimol qismi “Arab sahrosi” deb atalib, 
uning g'arbiy tomoni toshloq Sinay yarimoroli bilan tutashib ketadi. 
Shimol tomoni esa Suriya-Mesopatamiya dashtiga ulanadi. Uning 
g'arbiy qismini Qizil dengiz bo'yi dashtlari va sho'rxoklari egallab 
yotadi. Arabistonda daryolar kam bo'lib ular katta-kichik kam suvli 
soy va jilg'alardan iborat. Sel-sovur paytlaridagina ularda suv oqa- 
di. Ammo ularning aksariyati yoz mavsumida “vadi” deb atalgan 
quruq o'zanga aylanadi. Oqqan soylarning suvlari ham borib-borib 
sahro qumlariga singib ketadi. Ichimlik. suvi. umuman suv Arabis­
tonda eng muhim muammolardan biri bo'lib kelgan. Shu bois arab- 
lar qadimdan boshlab yom g'ir suvlarini to'plash maqsadida sumiy 
hovuzlar, suv omborlari. kanallar qurib ularga suv g'atnlaganlar, 
quduqlar qazib ularning suvidan o'zlari fovdalanib, chorvalarini 
sug'organlar. Yarimorolning janubi-g'arbiy qismida dehqonehilik 
qilish uchun biroz shart-sharoit mavjud bo'lgan. Arabiston ladan, 
rnirra, kassiya, balzam. aloe, koritsa, sitnik, shafran kabi dorivor 
vositalari butun sharq dunyosida mashhur bo'lgan. Ulardan tabo- 
batda keng foydalanilgan.
O 'sha davrda bu shifobaxsh o'sim lik vositalarni qadimgi Sharq 
dunyosi hatto Yunoniston va Rim ham sotib olgan.
Yarimorolni o'ragan dengizlardan g'avvoslar qizil marjon, qi­
zil ba'zan qora dur-inju va marvaridlar terib chiqqanlar. Yarimo-
189

---

rol hududida oltin, kumush, qo‘rg ‘oshin. temir, qalay, surma kabi 
qimmatbaho, nodir m a'danlar ham bo'lgan. Janubi-g'arb va janubi 
-sharqdagi to g ia r turli rangdagi marmar. oniks va alebastrga boy 
b o ig an . U yerlarda zumrad, berillar, feruza va l a i kabi qimmat­
baho toshlar uchraydi. Yarim orolning har joy, har joyida tuz kon- 
lari ham b o ig an . Hozirgi kunda yarim orolning eng muhim boyligi 
neftdir. Yarim orolning har joy, har joyida qadimgi o'chgan vulqon- 
lar ko'zga tashlanadi.
Arab yarimorolidan ko’p tarmoqli karvon savdo y o ila ri kesib 
o'tgan edi. Bu y o ila r Arabistonning janubi-g‘arbidan boshlanib 
Qizil dengiz sohili bo'ylab shimolga O'rtayerdengizi sohili tomon 
yo'nalgan edi. Shimoliy Akaba q o itig id a n esa Gaza, Ashdod, Tir, 
Damashq tomon yo'nalgan karvon y o ii kesib o ‘tardi.
Savdo y o iin in g boshqa yirik tarm o g i yarimorol janubidan 
sahro orqali Mesopotamiyaga tomon yo'nalgan edi. Yarimorol- 
ning Shimoliy qismidan Suriya va Bobilga ham yo'l kesib o'tib, 
Damashq, Suriya va Bobilga, undan esa Misr chegarasiga o'tib 
ketar edi. Arab yarimorolida quruqlik yo'lidan tashqari dengiz-suv 
y o 'li ham faoliyat ko‘rsatar edi. Qizil va Arab dengizlari va Fors 
q o 'ltig i orqali o iad ig an suv yo'lidan Sharqiy Afrika va Hindiston 
bilan qizg'in savdo aloqalari olib borilgan.
Bu savdo y o ila ri orqali qizil, qora-sandal daraxtlari, fil suya- 
gi, qimmatbaho tosh va boshqa buyumlar tashilar edi. Qizil dengiz 
sohillarida dengizchilar uchun qulay bo'lgan kemalar to'xtaydigan 
q o itiq lar mavjud b o ig an .