3b faom topar talabası Baxıtlıev Maxmud

3B FAOM topar talabası

Baxıtlıev Maxmud

Ideal gaz

Siyerklestirilgen gazde molekulalar arasındaǵı aralıq júdá úlken boladı, sol sebepli olar arasında óz ara tásir kúshleri júdá kishkene boladı. Gaz molekulaları arasındaǵı aralıq úlken bolǵanlıǵı sebepli gaz molekulalarınıń jeke kólemi esapqa alınbaydı. Sol sebeoli gaz molekulaların materilıq noqat dep qarawǵa boladı. Ideal gaz dep molekulaların materiyalıq noqat dep qaralatuǵın hám olar arasındaǵı óz ara kúshleri itibarǵa almaytuǵın dárejede kishi bolǵan gazge aytıladı. Tábiyatta idal gaz ushraspaydı. Tábiyatta bar gazler arasında kishi bolsada óz ara tásir kúshleri bar bolıp esaplanadı. Molekularınıń qásiyeleri óz ara tásirine baylanıslı bolǵan gaza real gaz delinedi.

Ideal gazdıń basımı.

Jabıq idista gaz bar dep qarayıq. Idis ishinde gaz molekulaları xaotikalıq yaǵnıy tátripsiz qozǵalısta boladı. Gaz molekulaları óz ara hám ıdis diywalları menen soqlıǵısıp óz baǵıtın hám tezlıgin ózgertedi. Tezlikler gaz molekuları arasında ortasha kvadtratlıq tezlik arqalı bólistiriledi. Onıń formulası tómendegishe:

_{ }

Gaz molekulaları tınımsız háreketelneip turǵanlıǵı sebepli olar óz ara hám ıdıs diyυwalları menen soqlıǵısıp turadı. m₀υ_x²- bir molekulanıń ıdıs diywalına beretuǵın impulsı, 2m₀υ_x²- bir molekulanıń ıdıs diywalına urılıp qaytqandaǵı impulsı, 2m₀υ_x²ƶ -1s waqıt ishinde diywalǵa urılıp qaytqan ƶ dana molekulalar urılıp qaytqandaǵı impulsı. ƶ nıń mánisi S υ_x n larǵa proportsiyonal boladı. Proprtsiyonalıqtan teńlike ótiw ushın _{ } koeffitsenti kiritemiz. Sebebi bárshe molekulalardıń yarmı ox kósheri boylap proktsiyalansa, al qalǵan yarmı oǵan qarama-qarsı jóneliste proektsiyalanadı. Sonday qılıb 1 s waqıt ishindegi urılıwlar sanı

1s waqıt ishindegi diywal alǵan impuls bolsa

_{ }

boladı. Bul jerdegi _{ } ańlatpası gaz molekulaları bir-biri menen yaki diywal menen soqlıǵısqanda qay jóneliste háreketleniwdi tańlaw itimalıǵı birdey bolǵanlıǵı sebepli x,y,ƶ kósherleriniń proektsiyası birdey boladı. Sonlıqtan tómendegi formula kelip shiǵadı:

 

υ_x² ornına _{ } nı alıp barıp qoyıw nátiyjesinde _{ } kelip shıǵadı. Impulstıń waqıt boyınsha ózgerisi diywalǵa tásir etiwshi kúshti beredi, yaǵnıy _{ } boladı. Betke tásir qılıwshı kúsh bolsa basımdı berdi _{ } boladı. Molekulyar kinetik teoriyanıń tiykarǵı formulası:

Idıstaǵı gaz basımın tıǵızlıq arqalı sáwlelendiretuǵın bolsaq onda tómendegishe kóriniske keledi:

Idıstaǵı gaz basımınıń molekulanıń kinetik energiyası arqalı ańlatsaq:

Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. 
   P. Habibulaev A. Boydedayev hám basqalar 9-klass Fizika Tashkent 2019-j
   
2. 
   M. B. Dusmuratov Fizika (oliy tálim muassasalariga kiruvchilar uchun qollanma) Toshkent