‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Manbalar. 
Osiyoda tashkil topgan qator qadimgi davlatlar 
singari Xitoy hududida ham k o 'p lab arxeologik yodgorliklar. yoz­
m a m anbalar, xalq og'zaki ijodi nam unalari, epigrafik yozuvlari 
saqlanib qolgan.
301

---

M azkur m anbalar va yodgorliklar orasida m.av. II m ingyillikda 
paydo b o ‘lib, o ‘zining asosiy xususiyatini saqlab qolayotgan qa- 
dim gi xitoy iyeroglif yozuvidir. Shuni avtib o 'itsh joizki, asrlar 
va m ing yillar davom ida k o 'p g in a xitoy iyerogliflarining shakl va 
m a'no lari o'zgartirilgan, am m o xitoylarlikning hozirgi yozuvi bilan 
qadim gi yoziivi o'rtasidagi m a ’lum genetik bo g 'lan ish saqlangan. 
Shuningdek, hozirgi xitoy tilining leksika v a gram m atikasi qadimgi 
tildan rivojlanib kelgan.
Q adim gi xitoy m atnlarining b a'z i as] nusxalari zam onam izga- 
c h a y e tib kelgan. Bu m atnlar suyak parchalariga, toshbaqa kosasiga 
yozilgan b o ‘lib, mazmuni m unajjim ga berilgan savol va q o ‘yilgan 
talablardan iborat. Ular xenan fil suyaklari deb ataladi. M unajjim 
bu antik davrda: g o 'yo xudoning irodasini biladigan, har qandav 
savolga tangri nomidan javo b beradigan kohinlar va ularning ibo- 
datxonasi, karom at qiluvchi (bashorat beruvchi) odam . shuningdek 
folnom a. fol kitobidir. U lar m.av. II m ingyillikka Shan- In davriga 
mansubdir. Jez davriga m ansub idishlardagi qisqa-qisqa hadyano- 
m alar m.av. II m ingyillik oxiri va I m ingyillikning birinchi yar- 
midagi C-hjou podsholigi davriga mansubdir. K attaroq hajmdagi 
yozuvlar aksariyat hollarda y o g 'o c h taxtalarga, bam buk p o ‘stlo g ’i. 
barglari yoki ipakka yozilgan. B am bukka yozilganlari bambuk 
voqeanom alari deb ataladi.
M.av. I asrda X itoyda q o g 'o z ixtiro qilingan va xilma-xil 
buyum larga yozilgan yozuvlar keyinchalik kengaytirilib, qavtadan 
tahrir qilinib, qog‘ozga ko'chirilgan.
H ozir tarixchilar ixtiyorida qadim gi X itoy tarixiga oid yilnom a- 
lar m avjud. U larning xronologiyasini aniqlash uchun tayanch nuq- 
ta bor. Bam buk voqeanom alarida m.av. 776-yilda quyosh tutilishi 
k o 'rsatilgan sana m.av. X V III-X III asrda yashagan Shan-In sulo- 
lasiga m ansub podsholarning ro 'y x ati va boshqa bir qancha qim- 
matli tarixiy m a’lum otlar saqlangan.
X itoy o ‘lkalaridan biri 
Lu podsholigining yilnom asini ifo- 
dalo v ch i.‘‘C hun-Syu”—”K o ‘kiam va kuz” asari yaratilgan bo'lib. 
naqllarga k o 'ra uning m uallifi m ashhur xitoy faylasufi Konfutsiy 
b o iib , u m.av. VI asrda yashab ijod etgan.
302

---

Q adim gi X itoy tarixini o ‘rganishda m.av. II—I asrda yashagan 
Sima Syan “ Shi-szin”- ”Q o 'sh iq lar kitobi'’, “ Shu-szin”- ”Tarix ki- 
lobi" (“H ujjatlar kitobi") m uhim aham iyatga egadir.