va uzuq-yuluq m a’lum otlarnigina berganlar. Y evropaliklar ungacha
X itoy haqida hech narsa bilm agan.
O 'rta asrlardan boshlab Xitoy to 'g 'risid a g i b a'zi m a'lum otlar
venetsiyalik M arko Poloning "S ayohat" kitobida berilgan.
XVI asrdan e ’tiboran yevropalik sayyohlar, m issionerlar va sav
dogarlar Sharqiy Osiyo bilan qiziqa boshlagan. 1585-yili portugali-
yalik M endozaning "U lu g ' X itoy xalqining tarixi'’ bosilib chiqqan.
K eyinchalik Yevropada qadim gi X itoy tarixini o 'rganish ishiga
fransuz sinologik (xitoyshunoslik) m aktabi katta hissa qo'shgan.
XIX asrda fransuz xitoyshunosi E.Shavanni Sima Syanning “Ta
rixiy xotiralar” nom li tarixiy kitobini fransuz tiliga tarjim a qilishga
kirishgan. U X itoyda b o 'lg a n vaqtda Xan davriga m ansub b o 'lg an
yoddgorliklarni to‘plab nashr ettirgan.
M .G rane Q adim gi X itoy tarixiga bag 'ish lab k o 'p lab asai'lar
yozgan. X itoyning qadim gi tarixi b o 'y ich a xitoyshunos tarixchi
A.M aspero yirik asarlar yozgan. XX asrning 50-villarida G .Billen-
sten ''X an jam iyatining siyosiy va ijtimoiy tarixi haqida" yozgan
tarixchidir.
XX
asrning 30-5 0 -y illarid a G o-M o-jo, Xu X ou-syuanch, Yan
K uanya,
Szyan Bo-szyanya, Xe C han-syunya kabi xitoylik ta-
rixchilar Shan-In, Chjao va X an sulolasi tarixiga bag'ishlangan
k o 'p lab asarlar yaratdilar.
Y aponiyada ham qadim gi X itoy tarixiga qiziqish ancha ilgari
boshlangan edi. XX asr boshlarida yapon tarixchisi Xayasi Taysuke
birinchilardan b o 'lib tosh, y o g'och . suyak va boshqa narsalarga yo-
zilgan fol yozuvlariga tarixiy m anba sifatida qiziqqan. Q adim gi X i
toy tarixi b o 'y ich a m ashhur yapon tarixchisi K aydzuka Sigekining
tarixiy asarlari esa X itoyda ilk davlatning
vujudga kelishi va yuk-
salishiga bag'ishlangan. Y aponlarning bir qancha yirik tarixchilari.
shu ju m ladan M oriya M itsuo Xan davrida ijtim oiy-iqtisodiy m uno
sabatlari ustida tadqiqot olib borgan.
X X
asrning so'nggi o'nyiU iklarida A m erika Q o 'sh m a Shtatla-
rida ham qadim gi X itoy tarixiga qiziqish kuchaydi. Qadim gi Xitoy
tarixi bilan k o 'p ro q A Q Shda yashagan xitoylik olim lar shug'ullan-
gan.
300
X X
asm ing 60-yillarida A Q Shda “Qadim gi Xitoy tarixini
o ‘rganish jam iy ati” tuziladi. 1975-yildan boshlab esa “Early C hi
na" jurnali chiqa boshlaydi.
Sobiq sovet ittifoqi tarixshunosligida
Q adim gi Xitoy tarixi uch
tarixiy davrga bo'linadi.
U lardan birinchisi XX asrning 20-yillari oxiri 30-yillarning
boshi. M azkur davrda qadim gi X itoy tarixi haqida M.P.Jakov,
E.S.lolk. M .D .K okin. G .K .Papayan kabi tadqiqotchilar tom onidan
ilmiy m aqolalar va monografik tadqiqotlar vozilib, chop etildi.
Ikkinchi davr 40-50-yillarni o 'z ichiga oladi. Bu davrda L.V.Si-
m onovskaya. L.I.D um an, V.V.Struve. V.I. Avdivev va boshqalar-
ning Q adim gi X itoy tarixiga oid qator
m aqolalari va universitet
talabalari uchun yozilgan darsliklari nashr etildi.
U chinchi davr esa 60-yillardan boshlanib, bu davrda qadim gi
Xitoy tarixini o'rganishning yangi bosqichi boshlandi.
Bu davrda sobiq ittifoqda L.S.Vasilyev, S.P.Sinitsin, M. V.Kryu-
kov, M .V.Safronov, N.N .Cheboksarov. L.S.Perelomov, V.I.Kuzi-
shin, V.M .Shteyn. R.V.Vyatkin, V.S.Taskin. Y.L.Krolya kabi yirik
tarixchilar, tarjim onlar qadim gi Xitoy tarixi haqida k o 'p lab m aqola
va m onografiyalar yaratdilar.
Xitoy
O siyogina emas, butunjahon m adaniyati taraqqiysiga
katta hissa q o 'shg an m am lakat hisoblanadi. X ilm a-xil tabiiy sha-
roitga va turli m anbalarga boy Xitoy tarixchilarning u lu g \ k o 'p
millionli xitoy xalqining k o 'p asrlik tarixini atroflicha o'rganishi
im kon beradi. Shuni ta ’kidlash kerakki. qadim gi X itoy tarixining
urug'-aym oqchilik tuzum i xarobalari ustida
eng qadim gi quldorlik
jam iyati va m ustabid davlat paydo b o 'lay o tgan paytdan boshlab ilk
Xitoy m adaniyatiga asos solindi. Bu jihatd an aham iyatlisi shuki,
qadim gi Xitoy davlati tashkil topgan davrda vujudga kelgan xitoy
iy eroglif yozuvi tarixiy an ’anaga k o 'ra
uzluksiz ekanligini saqlab
qolgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
