|
Parfiyaning ijtimoiy tuzumi, xo‘ jaligi va madaniyati.
Parfiya
jan u b i-g 'arb iy Osiyodagi yirik quldorlik davlatlaridan biri bo'lgan.
D avlat tep asid aarsh akiylar sulolasidan b o ig a n shoh o iirg a n . Shoh
huzurida qabila aslzodalari v a m honiylardan iborat ikki alohida
kengash b o ig a n . O ig a n shohning o ‘m ig a aka-uka va o 'g 'illarid an
biri taxtga o iq iz ilg a n . Shoh davlat aham iyatiga ega b o ig a n ma-
salalam i aslzoda va ruhoniylar kengashi bilan m aslahatlashib hal
etgan. M am lakat aholisining asosiy qism ini ozod dehqonlar, hunar-
mandlar, savdogarlar va ziyolilar tashkil etgan. Parfiyada qulchilik
ancha susl: rivojlangan edi. Soltiom alarda qulning bolasi ham qul
b o 'lib qolishi ta'kidlangan. Q ullar m ehnatidan xo 'jalik ning ham
m a tarm oqlarida foydalanilgan. Parfiya aholisi to 'rt tabaqadan
iborat b o ig a n . Ular: 1. Zodagon jangchilar. 2. Yengil qurollangan
suvoriylar. 3. Erkin jam oachi dehqonlar. 4. Qullar. Parfiya shohla-
rining asosiy kuchi q o ‘shin bo'lgan. Parfiya q o 'shinining asosiy
qism ini qullar tashkil etgan.
R im tarixchisi Pom pey Trog: “U larning qo'shinlari qullardan
tashkil topgan, qullar olom oni k o 'p ay ib borm oqda, chunki hech
kim ularni ozod etolm aydi, ham m asi qullar b o 'lib tu g ila d i. U lar
shu qullarni o 'z farzandlaridek k o 'rib tarbiyalaydilar, ot m inishga
va o 'q -y o y otishga o 'rg atad ilar‘\ deb yozgan ekan.
Parfiyonlar Rim sarkardasi A ntoniyga qarshi 50 000 suvoriy
tayyorlaganlar, shulardan 400 suvoriy erkin kishilardan, qolgani
esa qullardan iborat b o ig a n .
Parfiya x o'jalig in in g asosini dehqonchilik, chorvachilik, hu-
narm andchilik va savdo-sotiq tashkil etgan. Parfiya aholisi, y a ’ni
dehqonlari M urg ‘ob, Tajan (Oh), A trok, Korun. K erxa kabi daryo
va soy bo'y laridagi unum dor yerlarga sholi, sabzi. turp. sholg'om .
qovun,tarvuz, qovoq ekib parvarish qilganlar. U lar olm a, anor, an-
jir, o 'rik , uzum va boshqa m evali daraxtlar ekib, bog 'd o rch ilik b i
lan sh u g 'rilan g an . S ug'orilm avdigan lalmikor. kam suvli yerlarga
bug'doy, arpa, tariq, loviya, n o 'x a t va m osh kabi dukkakli eldnlar
ekkanlar. Q ishloq xo 'jalig i ishlarida qullar m ehnatidan keng foyda
langanlar. O zod dehqonlar olingan hosildan davlatga soliq to ia g a n .
D ehqonlar yerni haydash va unga ishlov berishda om och. belkurak,
252
ketmon, tesha, o 'ro q . so 'q a. m ola kabi m ehnat qurollaridan foy-
dalangan. Q ishloq x o 'jaligi ishlarida ot. eshak, xacbir, h o ‘kiz va
tuyalardan foydalanilgan. D ehqonlar ham kam m iqdorda qoram ol,
qo‘y, echki, eshak, ot va tuya asraganlar. Parfiyaning to g ', to g 'o ldi,
y a ssito g lik va dashtlarida sero ’t yaylovlar k o ‘p b o ig a n . Bu yay
lovlarda q o ’y, echki. qoram ol, eshak, tuya va xachirlar boqilgan.
Parfiyaliklar yilqichilikka katta e'tib o r berganlar. Parfiyaning
quruq iqlim li yaylovlari va to g ' y o n bag'irlarida asl zotli arg'um oq
otlar parvarish qilingan.
H ikoya qilishlaricha. M akedoniyalik A leksandr Parfiya b o kylab
o ’tayotganda, m am lakatning dasht va to g ‘ yaylovlarida yuz ming-
lab ayg‘ir, biya va qulunlar o 'tla b yurganini k o 'rg an ekam.
Qadim gi solnom achilam ing hikoya qilishlaricha, parfiyonlar
otga qattiq melir qo'yganlar. U lar bir umr ot ustidan tushm ay urush-
gan. bazm qurgan, barcha jam o at va siyosiy ishlarni ot ustidan
tushmay bajargan, savdo qilgan lar va hatto dam olganlar Q adim gi
tarixchi Tatsit “Parfiy aliklarning birdan-bir kuchi ularning suvoriy-
laridir” , deb yozgan edi. Parfiyaliklar tuyachilikka ham katta e ’ti-
bor berganlar. M am lakatning qurg^oqchil, quruq iqlimli dashtlarida
ko‘plab tuyalar boqilgan. U lar ot bilan bir qatorda tuyalam i minib
yurganlar, ularda vuk tashiganlar. Ular ichki va tashqi savdoda ju d a
katta aham iyatga ega bo 'lgan. Tuyalardan harbiy m aqsadlarda foy
dalanilgan. Parfiya jangchilari tuya m inib urushga kirganlar.
X itoyliklar Parfiyani A nsi deb ataganlar. X itoy sayyohlari-
ning yozishlaricha "A nsida yuzga yaqin katta-kichik shaharlar bor.
Ularning eng m ashhurlari Zadrakarta, G ekotom pil, Ekbatan, Niso
va boshqalardir. Bu shaharlarda to ’qim achilik, qurolsozlik, kulol-
chilik, zargarlik, ko'nchilik. m e'm orchilik va hunarm andchilikning
boshqa tarm oqlari ham birm uncha taraqqiy etgan edi.
Parfiyada savdo-sotiq ancha rivoj topgan b o iib , savdogarlar
Turon, Xitoy, H indiston, K avkaz, Misr, K ichik O siyodagi m am
lakatlar bilan q iz g 'in savdo-sotiq ishlarini olib borganlar. Parfiya
savdogarlari g ’arb m am lakatlari bilan Xitoy o ‘rtasidagi savdo ish
larida vositachilik qilishgan. Parfiya ham o 'zin in g qadim iy m adani-
yatiga ega b o ig a n . U lar aram ey yozuvidan foydalanib, xalq o g ’za-
ki ijodiyoti asosida k o 'p lab asarlar yaj-atgan. A dabiyotda Qadimgi
Eron an ’analarining ta'siri kuchli b o'lgan.
U yerda m e ’m orchilik, haykaltaroshlik, rassom cbilik, b o 'rt-
m a rasm lar ishlash ancha rivoj topgan. Parfiya m e’m orchiligi va
haykaltaroshligidayunonlarning ta'siri kuchli b o ig a n . Shoh saroy-
larining devorlari xilm a-xil m azm undagi rasm lar bilan bezatilgan.
Suyakdan yasalgan haykallar, shoxlardan yasalgan qadahlar - ri-
tonlar v a boshqa idishlar kishini hayratga soladi. Qadax - riton-
larda m ast qiluvchi ichkilik ichilgan. O 'sh a davrda chiqqan oltin
pullarning sathi podsho. m alika va jangchilarning tasvirlari bilan
bezatilgan.
Parfiyada ibtidoiy din shakllari, hayvonlarga tog'-toshlar, da-
raxtlar va suvga sig 'in ish bilan b o g ‘liq e ’tiqodlar saqlangan. Lekin
ular zardushtiylikka ko'proq e'tiq o d qilib, suv, havo. yer va olovni
u lu g ‘laganlar. A xuram azdani ulug'lab, A xrim onga nafrat bilan qa-
raganlar. C hunki A xrim on yovuzlik va yom onlik tim soli edi.
Parfiyaliklar qo ‘shni xalqlar m adaniyatidan bahra olib o 'zlariga
xos m adaniyat yaratganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
