‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova



Download 4,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/147
Sana23.12.2022
Hajmi4,65 Mb.
#895101
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   147
Bog'liq
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik

vositachilik
A u d ito rlik
M o liy a v iy
boshqarish
I
1
■■ ■ 
T
" "
X iz m a t ko ‘ rsatish
T o v a r b iija la ri
L izin gli
X o d im la rn i
boshqarish
I
I
Iste’ mol tovarlari
ishlab chiqarish
Fond biijalari
M arketin g
Iste’ mol xiz-
m atlari ko'rsatish
-------
I
--------
T .
A xborot
Ishlab icHqarishni
boshqarish 
|
______ -J'_____
A xborot
texnologiyasi
2 . 1, l-rasm.
 
T a d b irk o rlik faoliyati tu rla rin in g ta rk ib i.


Ishlab chiqarish tadbirkorligi. 
Ishlab ch iq a rish tadb irkorligini 
tad b irk o rlik fao liy atin in g asosiy tu ri d esak x ato b o ‘lm aydi. Z e ro , 
b u n d a y ta d b irk o rlik faoliyati tufayli m a h s u lo t, to v arlar ishlab
c h iq a rila d i, x izm a t k o ‘rsa tila d i, m a ’lu m m a ’naviy q a d riy a tla r 
yuzaga keladi.
0 ‘zbekistonda bo zor iqtisodiyotiga o ‘tishning dastlabki yillarida 
tijorat tadbirkorligi yaxshi rivojlandi. T ad b irk o rlik faoliyatining bu 
turi to v ar va x izm a tla rn i sotib olish h a m d a sotish ja ra y o n la rin i 
am alg a o sh irish bilan t a ’rifla n a d i, ch u n k i b u s o h a d a qisqa vaqtda 
d a ro m a d o lish m u m k in . A gar ishlab c h iq a rish k o rxona sa m a - 
rad o rlig in in g 1 0 -1 2 % ini tash k il etsa , tijo ra t faoliyati esa bu 
k o‘rsatkichni yana 20-30 % ga oshiradi.
M oliyaviy tadbirkorlik tadbirkorlik so h asin ing alo h id a olingan 
turiga kiradi. U n in g faoliyat sohasi q iy m a tla rn in g alm ash in ish i va 
alm ashtirilishidan iborat. M oliyaviy faoliyat ishlab chiqarish, tijorat 
so h asin i h a m qarn rab olish i m u m k in . S h u n in g d e k , m oliyaviy 
tad b irk o rlik m u staq il b an k va su g ‘u rta m u assasalari shaklida h am
faoliyat yuritadi.
M o liy av iy bitim tad b irk o rlik fao liy atin in g ilgarigi turlarig a 
n isb atan k a m ro q sam ara berad i. Bu k o ‘rsatk ich 5 -1 0 % ni tashkil 
etadi. K eyingi vaqtda 0 ‘zb e k isto n d a ta d b irk o rlik faoliy atin in g
konsalting (m aslah at) turi rivojlanm oqda. Bu tadbirkorlik turi k o ‘p 
y o ‘n a lish la rd an iborat b o ‘lib, kelajakda yaxshi rivojlanib ketishiga 
ja h o n iqtisodiyoti taraqqiyoti guvohlik beradi.
Ishlab chiqarish tadbirkorligining mohiyati. 
T a d b irk o r lik 
faoliyati turlari nisbatan m ustaqil b o ‘Iib, b ir-b irin i to 'ld irib keladi. 
T adbirko rlik faoliyatining barch a tu rlarin i belgilab beruvchi ishlab 
c h iq a rish tad b irk o rlig in in g ustuvorligini ta n olish kerak.
In n o v a sio n , ilm iy -tex n ik fao liyat, to v arlarn i bevosita ishlab 
c h iq a rish , x iz m a t k o ‘rsatish va shu so had agi a x b o ro t bilan ishlash 
faoliyati ishlab ch iq a rish tad b irk orlig ig a kiradi. Ishlab c h iq a rish
b ila n sh u g ‘u lla n m o q c h i b o ‘lgan h a r b ir ish b ila rm o n tad b irk o rlik
fao liy atin in g qaysi turi bilan s h u g ‘u lla n ish i, q a n d a y m a h su lo t 
ishlab c h iq a rish i, q an d a y xizm at k o ‘rsatish in i o ld in d a n belgilab 
olishi lozim . S h u ish am alga o sh g a n d an keyin tad b irk o r m arketin g 
b ila n sh u g ‘u lla n a d i. U tovarga talab n i bilish m aq sad id a to v arn in g


potensial iste’m olchilari, xaridorlari, ulguiji va chak an a savdo bilan 
sh u g ‘u lla n u v c h i tash k ilo tla r bilan alo q a qiladi.
M u z o k a ra la r ish b ila rm o n va boM ajak x a rid o rla r o 'r ta s id a
s h a r tn o m a tu z ilis h i b ila n y a k u n la n a d i. T u z ilg a n s h a r tn o m a
tad b irk o rlik d ag i tav ak k alch ilik n ing o ld in i olish im k on ini beradi.
S h u ish lar a m alg a o sh m asa, ta d b irk o r faq at o g 'zak i v a’d a la r 
a so sid a ishlab c h iq a rish fao liy atin i b o sh la y d i. B a rq a ro r b o z o r 
s h a ro itid a rivojlangan m am lak atlard a o g 'z a k i kelishuvlar ish o n ch li 
k a fo la t b o ‘lib , z a ru r ho llard a s h a rtn o m a , b itim sh ak lid a rasm iy - 
l a s h tir ila d i. B iro q m a m la k a tim iz d a b o z o r iq tis o d iy o ti e n d i 
s h a k lla n a y o tg a n d a v rd a o g ‘zaki b itim la rn in g k afo lati p a st va 
tavakkalchilik kuchlidir.
T a d b irk o rlik fao liy atin in g keyingi b o sq ic h i ishlab c h iq a rish
o m illa rin i sotib olish yoki ijaraga o lishd ir.
Ishlab chiqarish omillari. 
M a ’lu m k i, ishlab ch iq a rish o m illari 
ishlab c h iq a rish fo n d lari, ish ch i k u c h i, a x b o ro td a n ib o rat. Ish la b
ch iq arish fondlari o ‘z navbatida asosiy va aylanm a ishlab chiqarish 
fondlariga b o ‘linadi.
A sosiy ish lab ch iq arish fo n d lari (m e h n a t q uro llari) in sh o o t- 
lar, u zatu v ch i m o sla m a lar, q u w a tli m a sh in a va jih o z la r, ish ch i 
m a sh in a va jih o z la r, o 'lc h o v u s k u n a la ri, lab o rato riy a jih o z la ri, 
h iso b lash tex n ik asi, tra n sp o rt v o sita la ri, ishlab c h iq a rish in v en - 
tarlari va boshqa asb ob -usku n alard an ib o rat. Asosiy ishlab chiqarish 
fondlariga sex zavod va laboratoriya binolari kiradi.
K o rx o n a h u d u d i atrofidagi d e v o rla r, k o ‘p riklar, n e ft q u d u q - 
lari, k o ‘m ir koni q atlam lari va sh u n g a o ‘xshash bo sh q a q u rilm a lar 
in sh o o t jum lasiga kiradi. U zatuvchi m oslam alarg a q u w a tli kabellar, 
elektr u z a tk ic h lin iy alari, turli u z a tk ic h q u vu rlari, neft va gaz 
u z a tk ich q u v urlari k irad i. Q u w a tli m a s h in a la rg a turli d v igatellar, 
tu rb in a la r, b u g 1 q o zo n lari va b o s h q a la r k irad i. Ishchi m a sh in a va 
u s k u n a la r a so siy ish lab c h iq a ris h fo n d la rin in g m u h im q ism i 
h iso b la n a d i. U la rg a y o rd a m c h i s e x la rn in g b a rc h a te x n o lo g ik
m o slam alari, m a sh in a va usku n alari kirad i. Asosiy fo n d la rn in g bu 
q ism i shartli rav ishda aktiv qism i d e b h iso b la n a d i, c h u n k i sh u
m ash in a va u sku nalarda m ah su lo tlarn in g asosiy qism i tayyorlanadi.


T ra n sp o rt vo sitalari tarkib iga av to m o b il, te m ir y o 'l, havo yoMlari 
va boshqa tran sp o rtlarn in g b a rc h a turlari kiradi.
A ylanm a ishlab ch iq a rish fo n d larin i (m e h n a t p red m e tla ri) 
xom ash y o , asosiy va y o rd am c h i m ate ria lla r, y o n ilg 'i va en erg etik
resurslar, idish va idish m o slam alar, ch id am siz va qisqa m u d d a td a
ishlatiladigan asbob lar va ishlab ch iq arish m oslam alari, t a ’m irlash 
u c h u n z a ru r e h tiy o t va b u tla sh q ism lari ta sh k il e ta d i. S o tib
o lin ad ig an b u tla sh m o sla m a lar, y arim tay y o r m a h su lo tla r, tugal- 
lanm agan ishlab c h iq a rish , o ‘zi tay y orlag an y arim tay y o r m a h ­
s u lo t, k e la ja k d a g i x a ra ja tla r h a m a y la n m a is h la b c h iq a r is h
fondlarini tash kil etadi.
Q ayta islilov b e rilm a g a n s a n o a t m ah su lo tla ri (ru d a , neft, 
k o 'm ir, gaz va b o sh q a la r), q ish lo q x o ‘jaligi m ah su lo tla ri (p axta, 
ju n , teri va b o sh q a la r) x o m ash y o n i tashkil etadi. M a te ria lla r esa 
m a ’lum q ayta ishlash ja ra y o n id a n o ‘tib tay y or m a h su lo t ishlab 
chiqarishga m o 'ljallan g an m eh n a t m ahsu.lotidir. A sosiy m ateriallar 
b o 'la ja k ta y y o r m a h su lo t (te m ir, y o g 'o c h , m a to )n in g a so sin i 
tashkil etad i, y o rd a m c h i m ate ria lla r (b o ‘yoq, tu g m a va b osh q alar) 
asosiy m a te ria lla r u c h u n ish latilad i yoki (m oy lash m ateriallari) 
ishlab c h iq a rish jaray o n ig a y o rd am lash ad i.
A sb o b -u sk u n a la r narxi va ishlatish m u d d atig a q a ra b a y la n m a
fondlarga kiritiladi. A sbob-uskunalarning xizm at m uddati b ir yildan 
o z b o 'ls a , u a y la n m a f o n d la r g a ta a llu q lid ir . Y a rim ta y y o r 
m a h s u lo tla r s o tib o lin g a n yoki o ‘z id a ta y y o rla n g a n tu rla rig a
b o 'lin a d i. Y a rim tay yor m ah su lo tla r iste ’m olga tayyor b o 'lm a g a n
bo'lib, uni bo sh q a sex firm a yoki korxonada tayyor h olatga keltirish 
lozim . T u g a lla n m a g a n ishlab ch iq arish tu g alla n m a g an m a h su lo t 
b o 'lib , yarim ta y y o r m a h su lo td a n farqli ravishda o 'z ishch i jo y id a
tu ra d i. U ni m e ’yoridagi ishlov berish u c h u n k o rx o n an in g b o sh q a
bo'lin m asig a berilm ay, shu sexning o 'z id a qiyom iga etkaziladi.
K elajakdagi xarajatlaiga alo h id a to 'x ta lish lozim . Bu x arajatlar 
yangi m a h su lo tla rn i tayy o rlash d ag i x a ra jatlar b o 'lib , k e y in c h a lik
ishlab c h iq a ris h xarajatlari ju m lasig a k iritilad i. Ish ch i k u c h in i 
tad b irk o r e ’lo n , m e h n a t birjasi, ishga jo y lash agentligi, ta n is h - 
b ilish lar orqali to p a d i. Ishga olish d a n o m z o d n in g m a ’lu m o ti, 
m utaxassisligi, ish tajribasi, shaxsiy xususiyatlari h isobga o lin a d i.


S o 'n g ra ta d b irk o r m o d d iy , m oliyaviy, m eh n a t resurslari, tay y o r- 
la n a d ig an m a h su lo tla m i sotish bozori h a q id a a x b o ro t to 'p la y d i.
Moliyaviy mablag‘ga boMgan talab va uning hisobi. 
Tadbirkorlik 
b itim in i tu zish m oliyaviy x a ra jatlar bilan b o g 'liq . Ish lab c h iq a rish
va tad b irk o rlik faoliy ati u c h u n z a ru r pul m iq d o rin i (P p ) quyidagi 
fo rm u la asosida h isob lash m u m k in :

Download 4,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish