‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova



Download 4,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/147
Sana23.12.2022
Hajmi4,65 Mb.
#895101
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   147
Bog'liq
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik

T o ‘rtinchidan, 
b iz k ich ik b iz n e s n in g e k sp o rt s a lo h iy a tin i 
rivojlan tirish u c h u n z a ru r tashk iliy , h u q u q iy , m oliyaviy m ex a - 
nizm va s h a ro itla rn i tu g ‘d irib b e rish im iz kerak.
K ic h ik k o r x o n a la r u c h u n ta s h q i s a v d o o p e r a ts iy a la r in i 
rasm iy lash tirish d ag i o rtiq e h a ichki p ro se d u ra la rn i b a rta ra f e tish ,


k ic h ik b iz n e s s o h a si m a h s u lo tla rin i e k s p o rt q ilish b o ra s id a
q o 's h im c h a p referen siy alar berish zarur.
M a ’lu m k i, h a r q an d ay kichik ko rxo n a h a m o 'z m ah su lo tlari 
bilan tashqi bozorga mustaqil ravishda chiqa olm aydi. C hunki buning 
u c h u n k a tta s a rf-x a ra ja tla r kerak boM adi, xorijiy m a m la k a tla r 
bozorining holati va qonunchiligining o ‘ziga xos xususiyatlari haqida 
etarlicha a x b o ro t va bilim larga ega b o ‘lish talab etiladi.
T a sh q i iq tiso d iy a lo q a la r, in v estisiy ala r va savdo vazirligi 
« 0 ‘z sta n d a rt» agentligi va S a v d o -sa n o a t p a la tasi bilan birg alik d a 
k ich ik b izn es k o rx o n ala rig a tash q i b o z o rla rd a o ‘z m ah su lo tla rin i 
so tish g a k o ‘m a k la s h a d ig a n , m a rk e tin g o 'tk a z is h , se rtifik at va 
ru x sa tn o m a lar olishni t a ’m in layd ig an m ex an izm n i y aratish u c h u n
b a rc h a z a ru r ish larni am alga o shirishi d ark o r.
0 ‘zb ek isto n R espublikasi P re zid e n ti I.A .K a rim o v t a ’kidlaga- 
nidek: «Aholi b a n d lig in i t a ’m inlash va yangi ish o ‘rin larin i tashkil 
qilish m u a m m o s in i hal etish 2011-yil va y a q in istiq b o ld a m a m la ­
k a tim iz n i m uvaffaqiyatli va b a rq a ro r riv o jla n tirish n in g a lo h id a
u stu v o r y o ‘n a lish i va h ech m u b o la g ‘asiz eng m u h im sh artid ir» .
2 0 1 1 -yilga m o ‘ljallab qabul q ilin g an va m a m la k a tim iz P arla- 
m enti to m o n id a n m a ’qullangan R espublika d astu rid a 950 m ingdan 
o rtiq yangi ish o ‘rn in i asosan q ish lo q jo y la rd a yaratish k o 'z d a
tiitilgan.
Bu ish jo y la rin in g 600 m in g d a n z iy o d in i yoki 60,2 foizini 
kichik biznes va xususiy tad b irk o rlik so h a sid a y aratish m o 'lja lla n - 
m o q d a. 73 m in g d a n o rtiq ish o ‘rni tra n s p o rt va m u h a n d islik - 
k o m m u n ik asiy a in fra tu z ilm asin i jad a l riv o jlan tirish lo y ih a la rin i 
am alg a o sh irish n atijasid a tash k il etilad i. K a sa n a ch ilik n i, a w a lo , 
m e h n a t s h a rtn o m a la ri b o ‘y ich a k o rx o n a la r b ila n k o o p e ra tsiy a
a so sid a g i k a s a n a c h ilik n i, s h u n in g d e k , o ila v iy ta d b ir k o rlik n i 
rivojlantirish b a n d lik n i t a ’m in la sh n in g m u h im y o ‘nalishi b o ‘lib 
qoladi va b u qariyb 220 m ing kishini (23,2 %) ish bilan t a ’m inlash
im konini beradi.
F ik rim izch a, hozirgi paytda u shb u so h a nafaqat iqtisodiyotning 
o ‘sish s u r ’a tla rin i ja d a lla sh tirish d a , balki, m a m la k a tim iz u c h u n
n ih o y atd a m u h im b o 'lg an b an d lik va ah o li d a ro m a d la rin i o sh irish


m asalalarini hal etishda ham etakchi o 'r in tu tm o q d a. Bunga asosan 
hu quq iy b azan i m u sta h k a m lash , iq tiso d iy o tn in g m az k u r sektori 
u c h u n b a rq a ro r qulaylik, im tiyoz va k re d itla r tizim in i sh ak llan - 
tirish m asa lala rig a jid d iy e ’tib o r b erilayotgani tufayli erishilm oqda.
Respublikam iz iqtisodiyotida aham iyati to b o ra oshib borayotgan 
kichik biznes subyektlari x o ‘jalik y u ritish n in g shaxsiy m a n fa a t- 
dorlik, tashabbuskorlik va mulkiy javobgarlik tam oyillariga tayanib, 
m u lk ch ilik n in g turli shakllari teng h u q u q lilik va sog‘lo m raq o b a t 
asosida rivojlanib b o rish ig a aso slan ad i. O 'z m ulkiga, etish tirg an
m ahsulotiga so hiblik hissiga, ihtiyoridagi m o l-m u lk , m oliyaviy va 
m o d d iy re s u r s la r n i m u s ta q il t a s a r r u f e tis h ig a k o ‘ra , b o z o r
iqtisodiyoti tamoyillariga to ‘la m os tushadi. U ning m am lakatda bandlik 
m u am m o sini hal etish, m o ‘l-k o ‘lchilikni ta ’m inlash h a m d a iqtiso­
diyotning raq o batb ardoshligin i oshirishdagi im k on iyatlari esa ju d a
katta. S h u la m i in o b atg a olib, 0 ‘zb e k isto n d a bu so h a n in g rivojla- 
nishiga a lo h id a e ’tib o r b erilm o q d a. F ik rim iz c h a , b u n d a kichik 
ta d b ir k o rlik n in g q u y id a g i o ‘z ig a x o s x u s u s iy a tla rid a n kelib
chiqilm oqda:
— bozordagi talabga tez m oslasha b orib, sifatli m ahsulot ishlab 
ch iq arish qobiliyati;
— n isb a ta n q isq a m u d d a tla rd a a h o li ehtiyoji u c h u n z a ru r 
b o 'lg an tovar va x izm atlarga b o 'lg a n talab n i qo n d ira olishi;
— dastlabki sarm oyasi n isb atan k ich ik ro q h ajm d a ekanligi;
— tez o ra d a yangi ishchi o 'rin la ri b a rp o etish h a m d a b an d lik
m u am m o sin i hal etish g a k o ‘m aklash ish im k o n iy ati;
— tegishli v azifalam i am alga o sh irish d a b iznes egasi (ta d b ir- 
kor)ning bevosita ishtiroki.
Keyingi yillarda m am la k a tim iz d a k ich ik tad b irk o rlik n i rivoj­
lantirish borasida bir q ato r ishlar am alga oshirildi: ulgurji va ch akana 
sav d o tiz im i islo h q ilin d i; k ic h ik ta d b ir k o rlik k o rx o n a la rig a
infratuzilm a b o 'lin m alari to m o n id an xizm at ko'rsatishning sam arali 
tizim i y a ra tilm o q d a ; kichik tad b irk o rlik su b y ek tlarinin g q o n u n iy
huq u q lari va m a n fa a tla rin i m u h o fa z a qilish h a m d a tad b irk o rlik
erkinligini kafolatlash tizim i sh ak llan m o q d a; tad b irk o rlam i D av lat 
ro'yxatiga olish va hisobga qo'y ish n in g engillashtirilgan va x ab ard o r


q ilish tartib i jo riy etild i; b iija savdolari o rq ali ta d b irk o rla rn in g
m o d d iy -te x n ik resurslarn i erk in so tib o lish ig a qulay s h a rt-s h a ro it 
y a ra tild i; m a h su lo t ishlab c h iq aru v ch i k o rx o n ala rn in g m a h s u lo t­
la rin i m a jb u r iy s ta n d a r tl a s h t ir i s h v a s e r tif ik a tla s h ja r a y o n i
soddalashtirildi; soliq yukini pasaytirish va soddalashtirish ch oralari 
k o 'rild i; statistika va soliq hisobotining qisqartirilgan shakli kiritildi; 
k ic h ik ta d b ir k o rlik s u b y e k tla rin in g ta s h q i iq tiso d iy fa o liy a ti 
e rk in lash tirild i; ish b o sh lo v ch i ta d b irk o rla r u c h u n d astlabk i sa r- 
m o y an i sh a k lla n tirish va b o sh q a sh ak llard agi yangi m o liy av iy
q o ‘lla b -q u w a tla s h tizim i jo riy etildi va b o shq alar.
Bugungi k u n d a kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari 
m am la k a tim iz iq tiso d iy o tin in g b a rc h a ja b h a la rid a , m ash in a so z lik
m a h su lo tla ri ishlab c h iq a ris h d a , xalq iste ’m oli m o llarin i, q ish lo q
x o 'jalig i va o z iq -o v q a t m a h su lo tla rin i ish lab c h iq a rish d a h a m d a
b o sh q a so h a la rd a faoliyat y u ritm o q d a . K ich ik k o rx o n a la r ishlab
c h iq a rg a n m a h s u lo tla r d a v la t k o rx o n ala rid a ishlab c h iq a rilg a n
m ah su lo tlard an sifati jih a tid a n qolishm asligi, h atto , ayrim ho llard a 
u lard a n yuqori turishi bilan ajralib turadi. R espublikam izdagi kichik 
b izn e s va xususiy tad b irk o rlik subyektlari fao liy atin in g 6 0 -7 0 foizi 
b e v o sita ishlab c h iq a ris h b ila n uzv iy b o g ‘liq, u la r fe rm e rla r, 
d e h q o n la r, s a n o a tc h ila r va q ish lo q x o 'jalig i m a h su lo tla rin i q a y ta
ishlovchilar va h okazo lardir.
0 ‘zb ek iston R espublikasi P re z id e n tin in g 2 0 1 0 -yil 28 iy uld a 
qabul qilingan «Talim m uassasalarining bitiruvchilarini tadb irkorlik
fa o liy a tig a ja lb e tis h b o ra s id a g i q o ‘s h im c h a c h o r a - ta d b i r l a r
to ‘g ‘risida» gi P F -4 2 3 2 - son F arm o n i «B arkam ol avlod yili» D av lat 
dasturi doirasida belgilangan tad b irlam i, yani k a sb -h u n a rk o lle jla ri, 
a k a d e m ik lise y la r va o liy ta lim m u a s s a s a la ri b itiru v c h ila r in i 
tad b irk o rlik fao liy atig a keng ja lb e tish n i, o ‘z n av b a tid a u la rn i ish 
bilan tam inlagan kichik biznes subektlarini rag 'batlantirishni k o ‘zda 
tutadi.
M azk u r F a rm o n g a k o ‘ra k ich ik tad b irk o rlik su b ek tlari u c h u n
im tiy o z va q u lay lik la rd a n fo y d ala n ish k o 'la m i keng ayd i. Y a n i 
m ik ro firm a la r va k ich ik k o rx o n ala r k a s b -h u n a r kollejlari, a k a d e ­
m ik liseylar va oliy talim m uassasalari b itia iv c h ila rin i ta d b irk o rlik


faoliyatiga keng jalb etish ni, o 'z navbatida ularni ish bilan tam in la - 
gan ta q d ird a , q o n u n c h ilik d a b elgilangan im tiyoz va engilliklarni 
saqlab q o lg an h o ld a, o ‘z x o d im lari so n in i b elgilangan chegaraviy 
m iq d o rd an 20 foizga oshirish im koniyatiga ega b o'ldilar.
R aq am larg a m u ro ja a t q ilad ig an b o ‘lsak, 2 0 1 0 -yiln ing 1 iyul 
holatiga respublika b o 'y ic h a 425,5 m in g ta kichik biznes subektlari 
faoliyat yuritm oqda. F arm on bilan kiritilgan tartib asosida kelgusida 
m ik ro firm a va kichik k o rx o n alar h a m d a ulard a m e h n a t faoliyatini 
am alga o sh iru v ch i x o d im la r soni o ‘sib, o ‘z n av b atid a, so liq im - 
tiy o z la rid a n fo y d a la n u v c h ila rn in g h a m o sh ish ig a o lib k elad i. 
P re zid e n tim iz to m o n id a n qabul q ilin gan F a rm o n n in g ijtim o iy va 
iqtisodiy a h a m iy atig a e tib o r q a ra tad ig a n b o ‘lsak, eng asosiysi, 
talim m u assasalari, y an i, k a s b -h u n a r kollejlari, a k a d em ik liseylar 
va oliy talim m u assasalari b itiru v ch ilarin i bevosita o ‘z tan la g an
kasblari b o ‘y ich a ish o ‘rin lari b ilan tam in la sh hisobiga y o sh larn i 
ish bilan bandligi va ah o lin in g ban d lik darajasi tam in la n a d i.
Ik k in c h id an , talim m uassasalari to m o n id an kadrlam i m aqsadli 
tayyorlash tiz im i tak o m illa sh a d i, u larn i tad b irk o rlik subektlari 
b ila n s h a rtn o m a v iy m u n o s a b a tla ri m u s ta h k a m la n ib , a m a liy
tajribaga ega b o 'lg an k ad rlam i tayyorlash salohiyati kengayadi.
U c h in c h id a n , m ikrofirm alar va kichik korxonalar bilim h am d a 
m alakga ega b o 'lg a n yosh k a d rla r bilan tam in la n ib , q o ‘s h im c h a
ish o 'rin la ri tash k il etilad i. N a tija d a m ah su lo t ishlab c h iq a rish va 
h iz m a tla r k o ‘rsatish h ajm lari o sh a d i, kichik biznesni m am la k a t 
yalpi ichki m a h su lo ti hajm id ag i ulu shi ortad i.
Sh u n in gd ek, m azkur farm on bilan m ikrofirm a va kichik korxo­
n a la r u c h u n y aratilgan im k o n iy atlar tufayli u larn in g m ah su lo t 
(ish, xizm at) so tish d an tushgan tushum lari oshishi hisobiga soliqqa 
to rtila d ig a n b a z a y a n ad a keng ay ad i. Bu esa, o 'z n av b a tid a davlat 
byudjeti va d a v la t m aqsadli ja m g 'a rm a la rig a tushad igan so liq lar va 
bo sh q a m ajb uriy to 'lo v la r hajm i k o 'p ay ish ig a olib keladi.
K ich ik k o rx o n a la r yirik k o m p an iy alarg a n isb atan u la r b o z o r 
sh a ro itig a tez m o slash ad i h a m d a ish lab ch iq arg an m a h su lo tla rin i 
b o z o rd a m uvaffaqiyatli o 'tis h in i t a ’m in lash d a b ir q a n c h a u s tu n - 
liklarga ega. C h u n k i kichik k o rx o n ala r o 'z faoliyatini to r ishlab


c h iq a ris h d a s tu rla ri, ilg‘o r tex n o lo g iy a, kam tu rk u m li ilm -fa n
talab qiladigan m ahsulotlar ishlab chiqarishga tezda m oslaydi ham da 
b o z o r aso slarin i te z o ‘zlash tirib boradi.
M u lk c h ilik sh ak llarig a k o ‘ra kichik k o rx o n ala rn in g quyidagi 
tu rla rin i ajratib k o ‘rsatish m u m k in :
1. D avlat m ulkiga asoslangan kichik korxonalar.
2. Ja m o a m ulkiga asoslangan kichik korxonalar.
3. F u q aro lam in g m ulkiga asoslangan yakka tartib d a ishlaydigan 
kichik korxonalar.
4. Ijara korxonalari.
5. K ichik q o ‘sh m a korxonalar.
K ich ik b iz n e s k o rx o n alari fao liy atin in g tahlili u la r q ish lo q
x o ‘jalig i so h a sid a , a y n iq s a ja d a l riv o jlan ay o tg an lig in i k o ‘rsatadi.
2 0 0 9 -y ild a u la r so n i 100 m in g d a n o s h ib ketdi. Q ish lo q x o ‘ja lig i- 
dagi ish lab c h iq a ru v c h ila rn in g asosiy h issasin i fe rm e r x o 'ja lik la ri 
ta sh k il e ta d i, u la rn in g soni 2000-yilga n isb a ta n 4 b a ro b a r o sh di. 
B ugungi ku nd a m am lak atim iz ferm erlik x o 'jaliklarida 1 m illio n d an
ziyo d kishi b a n d b o ‘lib, 2010-yilgi p ax ta x o m a sh y o sin in g 99,4 
foizi, g 'a lla n in g 81,5 foizd an o rtig 'i ferm er x o ‘ja lik la ri to m o n id a n
etishtirildi.
R e sp u b lik a m iz d a kichik biznes k o rx o n alari s o n in in g izchillik
b ila n o rtis h i, iq tis o d iy o tn in g b a rc h a s e k to rla rid a , ju m la d a n , 
tra n s p o rt, alo q a, sogMiqni saqlash va b o sh q a x izm a t k o 'rsa tish
tarm o qlarid a h a m kuzatilm oqda.
K ichik b izn e s va xususiy tad b irk o rlik tash qi iq tiso d iy faoliyat 
sohasi h a m a sta -se k in riv o jlan m o q d a. U n in g u m u m iy e k sp o rt 
h ajm id ag i ulushi 2010-y ilda 13,6 foizni tashkil etdi. K ic h ik biznes 
k o rx o n a la rin in g asosiy eksporti q ish lo q x o ‘jalig i, t o ‘q im a c h ilik , 
ishlov beruvchi, elektrotexnika ishlab ch iq arish m ahsulo tlari h a m d a
xalq a m a liy s a n ’a ti b u y u m la rid ir.
Y uqoridagi tah lilla r sh u n i k o 'rsa ta d ik i, s o ‘nggi y illard a 0 ‘zbe- 
kisto n R e sp u b lik asid a xususiy tad b irk o rlik , k ich ik b iz n e s faoliyati 
b ila n s h u g ‘u lla n u v c h i k o rx o n ala r iq tiso d iy o tn in g b a rc h a ta rm o q ­
larid a tash k il e tilm o q d a . S h u b ilan k ich ik k o rx o n a la rn in g iq tiso - 
d iyotd agi o ‘m i va ah a m iy ati o rtib b o rm o q d a . X ususiy tad b irk o rlik


va kichik biznesning milliy iqtisodiyotni rivojlantirishdagi aham iyati 
quyidagilar b ilan tavsiflanadi:
— xu susiy tad b irk o rlik b o z o r iq tiso d iy o ti s h a ro itid a z a ru r 
tezkorlikni t a ’m in lab , ishlab ch iq arish d ag i c h u q u r ixtisoslashuv 
va ta rm o q la sh g a n ko o p eratsiy an i y a ra ta d i, b u larsiz yuksak s a m a - 
rado rlik n i t a ’m in lab b o 'lm a y d i;
— b o z o r u c h u n z a ru r raq o b a tc h ilik m u h itin i yaratad i h a m d a
o 'z g a rib tu ra d ig a n b o z o r talab iga m o slab tezd a ishlab ch iq a rish
turini o 'z g a rtirib olish qobiliyatiga ega ekanligi bilan ajralib turadi;
— iste ’m o lc h ilik so h a sid a yuzaga kelad ig an b o 'sh liq n i te z d a
t o ‘ldirishga q o d ir b o 'lib , en g zam o n a v iy m ash in a usk u n alari va 
tex n o lo g iy ad an fo y d alan ib sarflan gan sa rm o y a n in g o 'r n in i ju d a
tez qoplay oladi.
K ichik b izn e s va xususiy tab d irk o rlik n in g xususiyatlari (m u o - 
m ala k a p ita lin in g kichikligi, u n in g tez a y lan u v ch an lig i, ishlab 
chiqarish vositalarini tezda alm ash tirish im k o niyatlari va b.) u n in g
b ir q a n c h a afzalliklarga ega b o 'lish i im k o n iy atlarin i yaratadi:
— iz la n is h , y a n g i m a h s u lo tla rn i m a ro m ig a e tk a z is h va 
o ‘zlash tirish , ularni tala b n in g tez o 'z g a rib turish i x atarin i hisobga 
olgan holda k ichik u y u sh m alard a ishlab chiqarish;
— tezk o r texnik servisning ishonchliligi va iste’m o lch ilar bilan 
m u sta h k a m a lo q a la r o 'rn a tis h ;
— ishlab c h iq a rish n i m o sla sh u v ch a n tarz d a tashkil etish va 
m a h s u lo t s o tis h n i b o z o r ta la b la ri h a m d a b o z o r v a z iy a tla ri 
o ‘zgarishlariga m uvofiq olib borish;
— o rtiq c h a ish k u ch in i o ‘ziga singd irish;
— b o s h q a ris h n in g o d d iy lig i, k a tta m a ’m u riy a p p a ra tn in g
y o ‘qligi, qurilish va loyiha quw atlarin i o ‘zlashtirishda qisqa m u d d at, 
kapital sa rfla rin in g tez o 'z in i o q lash i, k ap ital a y la n m asid a yuqori 
tezlik;
— x o m ash y o va m e h n a t resurslari, ishlab ch iq a rish c h iq in d i- 
laridan to ‘liqroq va sam araliro q foydalanish.
K ich ik b iz n e s va xususiy tad b irk o rlik h a m d a u bilan b o g 'liq
b a rc h a n a rs a la r z a m o n a v iy ijtim o iy ish lab ch iq a rish ta sh k iliy
tuzilm asini m u h im va tarkibiy qism ini tashkil etadi. S h u n in g u c h u n


h am davlatim iz iqtisodiyotini rivojlantirishda kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikka m uhim o 'rin ajratilib, ulaiga davlat to m o n id an m adad 
berilm oqda.
X u su siy tad b irk o rlik va k ich ik b iz n e s fa n -te x n ik a rivojini 
jadallashtirish, sanoatning ilg'or tarm oqlarida yangi texnologiyalarga 
o ‘tish sh a ro itid a o ‘z o 'rn in i to p ib b o rm o q d a . B unday tad b irk o rlik
yangi a x b o ro t tex no lo giyalari, yangi g ‘o y a la r va ishlab c h iq arish n i 
m o d ern iza tsiy a la sh bilan ishlashni t a ’m in lo v ch i b u tu n tiz im n in g
ajralm as qism ini tash k il etadi. B u n d an tash q a ri, k ich ik k o rx o n alar 
tavakkalchilik xavfi yuqori b o 'lg an sh aro itlard a ishlab chiqarishnin g 
m a ’qul shak llaridan hisoblanadi.
K ichik k o rx o n alar texnologiya vangiliklarini joriy etish d a ham
g ‘o y a t k atta a h a m iy atg a ega. Yangi tex n o lo g ik g 'o y a la m i yirik 
korxonalarga n isb atan tezroq qabul qilad ig an kichik biznesd a xatar 
kam roq va katta turkum dagi ishlab ch iqarishga nisbatan ishni tezroq 
y o 'lg a q o ‘yish m u m k in . Bu esa b iz n in g s h a ro itd a fa n -te x n ik a
ta ra q q iy o tin i rivojlantirishga yo rd am b erish i m um kin.
Iq tiso d iy o tn in g u m u m iy ta ra q q iy o tin i t a ’m in lash , to v a r va 
x izm atlar etishm ovchiligini b artaraf e tish d a kichik biznes va xususiy 
tad b irk o rlik k atta o ‘rin tu tad i. M e h n a t resurslari tez o ‘say otg an va 
ishlab ch iq a rish jo ylash uvid ag i o 'z ig a xo slik s h a ro itla rid a 0 ‘zbe- 
k isto n d a kichik k o rx o n ala r tiz im in i v u ju d ga keltirish quyidagi 
im k o n iy atlarn i y aratadi:
— erk in m e h n a t resurslari, yangi x o 'ja lik m u n o sa b a tla rin in g
jo riy etilishi, yangi m ulkchilik shakllarining paydo bo'lishi natijasida 
ishlab c h iq a rish d a b o ‘sh a tila d ig an sh a x sla rn in g ijtim o iy ishlab 
chiqarishga k o ‘proq jalb etish, m ulkchilikning yangi shakllari paydo 
b o 'lis h i;
— a h o lin in g , b irin c h i n a v b atd a, y o sh la rn in g m o d d iy , m a ’n a - 
viy va kasb d a ra jasin i k o 'ta rish ;
— ah o lin in g sust harak atch an lig in i hisobga olgan h o ld a san o at 
ishlab chiqarishini aholi yashaydigan joylarga yaqinlashtirish h a m d a
a h o lin in g xalq iste ’m oli m ollariga eh tiy o jlarin i toMaroq q o n d irish ;
— milliy va badiiy hun arm an dch ilik ni tiklash, shuningdek kichik 
va o ‘rta sh ah arlar, qishloq aholi p u n k tla rin i rivojlantirishga yordam


k o ‘rsa tish , u m u m a n , h a r b ir m in ta q a u c h u n g ‘o y a t m u h im
iqtisodiyot sam arad o rlig in i oshirish.
Iqtisodiyotni rivojlantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkor­
likning ijob iy a h a m iy atin i e ’tir o f etg an h o ld a, u n in g a h a m iy a tin i 
o rtiq c h a b a h o la b y u b orish h a m t o ‘g ‘ri em as. X ususiy tad b irk o rlik
faqat m uayy an d o iradagin a faollik k o 'rsata oladi, shu sababli kichik 
biznes fao liy atin i riv o jlan tirish u c h u n z a ru r s h a ro itn i y aratish
zarur. B u n in g u c h u n b iz n in g c h a , m oliya ja m g ‘a rm a la rin i tashkil 
e tish k e ra k . Bu j a m g ‘a rm a la r ta d b irk o rla r tijo ra t b a n k la rid a
im tiyozli k re d itla r o lish u c h u n kafil b o ‘lishlari, su b sid iy alar, shu 
ju m la d a n q a y ta rib berilm ay d ig an subsidiyalarga (iq tiso d iy o tn in g
alo h id a u stu v o r soh alarid ag i k o rx o n ala m i riv o jlan tirish u c h u n ) 
m an ba b o ‘lib xizm at qilishlari lozim .
0 ‘z b e k isto n d a kichik k o rx o n ala rn i m oliyaviy q o ‘lla b - q u w a t-
lash tiz im in in g ta k o m illa s h tirilis h i k ic h ik b iz n e s v a x u su siy
tad birk orlik ka xizm at k o ‘rsatad ig an banklar, fond lar, investisiyalar 
va su g ‘u rta tash k ilo tla ri fao liy atlarini rag‘b a tla n tirish y o ‘n alish id a
olib b o rilish i lozim . X orijiy m am lak atlard ag i kabi 0 ‘zb ek isto n
R esp u b lik asid a h am ag a r k o rx o n a u stu v o r davlat d a stu rid a (yangi 
tex n ik an i y a ra tish , u z o q h u d u d la rn i rivojlantirish va b o sh q a la r) 
q a tn a sh a y o tg a n b o 'lsa , im tiyo zli q arzlar olishi m u m k in . B un da 
foizning eng k am m e ’yori va q arzn i u zish d a uzoq m u d d a t berilishi 
qarz b erish d ag i asosiy sh a rtla r h iso b lan ad i .
K ichik k o rx o n a la r faoliyatiga o ld in d a n k o ‘rib b o 'lm a y d ig a n
xilm a-x il x atarli v aziy atlar k atta t a ’sir k o ‘rsatadi, k o n ’y u n k tu - 
raning keskin o ‘zgarib ketishi, m ijo zlam in g to ‘lovga q o d ir b o ‘lm ay 
qolish i, ta b iiy o fatlar u larn i tan g ahvolga tushirib q o 'y a d i. S hu 
sababli rivojlang an m a m la k a tla rd a su g ‘u rta lar tizim i yaxshi y o ‘lga 
q o ‘yilgan. M a m la k a tim iz d a h a m sug‘u rta lar Ь а ф о etilishi zaru r. 
Bu tizim k ic h ik k o rx o n alarn i riv o jlan tirish d a (ay n iq sa , tijo ra t 
x atarlari k a tta b o 'lg a n so h a la rd a) qulay sh a ro itla rn i k afo latlash i, 
shaxsiy yoki q a rz olin g an kap ital bilan tavakkal qilib ish b o sh lag an
tad b irk o rlarg a ish o n ch va z a ru r b arq aro rlik n i yaratish i kerak.
[q tis o d iy is lo h o tla rn i c h u q u rla s h tiris h , k ic h ik b iz n e s va 
x u su siy ta d b irk o rlik n i riv o jla n tirish re s p u b lik a m iz d a o ‘tk a z i-


la y o tg a n iq tis o d iy is lo h o tla m in g a so siy y o 'n a lis h la r id a n b iri 
h iso b la n a d i. Bu esa iq tiso d iy ra q o b a tn in g riv o jla n ish i, is te ’m ol 
b o z o rin i to v a r va x izm at turlari bilan toM dirish, s h u n in g d e k xu su­
siy ta d b ir k o rla r n in g keng q a tla m in i y a ra tish n i ta q o z o e ta d i. 
B u larni hisobga o lib , bugungi k u n d a resp u b lik ad a quyidagi m asa - 
la la rn i hal etish lozim :
— a h o lin in g keng tab a q a la rin i b o z o r faoliy atiga o lib kirish, 
u lard ag i b o q im a n d a c h ilik , iste ’m o lc h ilik p sixologiyasini b a rta ra f 
e tish , a h o lid a xususiy tad b irk o rlik , k ich ik b izn es faoliyati bilan
faol s h u g 'u lla n is h istagini u y g 'o tish ;
— q ish lo q x o ‘ja lig id a g i iq tiso d iy m u n o s a b a tla rn i tu b d a n
y an gilash , d e h q o n va ferm er x o ‘jalik la r faoliyatini y a n a d a rivojlan­
tirish h a m d a u la r so n in i im k o n q a d a r o sh irish , h u d u d la rd a k ich ik
k o rx o n a la r tashkil etish y o ‘li bilan v a q tin c h a ishsiz y u rg an kishi- 
larn i q o ‘sh im c h a ish jo y lari bilan ta ’m in lash ;
— m in taq a d a b o z o r m u n o sabatlari va in fratu zilm an i jad a lla sh - 
tiris h , iq tiso d iy ra q o b a tn i riv o jlan tirish u c h u n s h a rt-s h a r o itla r
y a ra tish ;
— respublika aholisin in g ortib bo ray otgan talab va ehtiyojlarini 
to 'la ro q qondirishga xizm at qiluvchi ijtim oiy va iqtisodiy sharoitlarni 
b a rp o etish;
— k o ‘rsa tila d ig a n x izm a tla r turi va m iq y o sin i keskin o sh irish , 
b a n k , a u d ito rlik , k on salting h a m d a turli v o sitach ilik fao liy atlarin i 
hozirg i z a m o n fan va texnikasi yutuqlari aso sid a yuksak saviyada 
tash k il etish n i t a ’m in lash ;
— k o rx o n alarn i b o sh q arish sam arad o rlig in i o sh irish , u larn in g
iq tiso d iy jih a td a n m u staq il b o 'lish la rin i t a ’m in lash u c h u n sh a rt- 
s h a ro itla r y a ra tib berish;
— jo y lard a ishlab chiqariladigan m ah su lo tla r turlari va hajm in i 
b o z o r talab larig a k o ‘ra o so nlik bilan m o sla sh tira o lad ig a n iste’m ol 
b o z o rin i to v ar bilan t o ‘ldirib, eksport u c h u n m ol c h iq a ra o ladigan
k ich ik k o rx o n ala rn i jo riy etish.
M a ’lum ki, respublikada m eh n atg a layoqatli a h o lin in g 65,3 foizi 
q ish lo q lard a y ash ay d i. Bu q ish lo q jo y la rd a ta d b irk o rlik n in g rivoji 
u c h u n ju d a k a tta im k o n iy a tla r m avjudligini k o ‘rsatad i. S h u bilan


b ir q a to rd a , q ish loq x o ‘jalig i ishlab c h iq a rish id a b a n d b o ‘lgan 
o rtiq c h a ish ch i k u ch larin i x izm at k o ‘rsatish , qay ta ishlash va shu 
kabi y o 'n alish larg a qayta taqsim lash kerak. Q ishlo qd a tadbirkorlik, 
u n in g kichik biznes sh ak llarin i riv o jlan tirish bilan b o g ‘liq turli 
b oshqaru v p o g 'o n a la rid a tash k iliy -iq tiso d iy m asa lala m i hal etish 
u stuv or m asa lala r q ato rig a kiradi.
Bu m aq sad lam i am alga oshirish u c h u n m am la k a tim iz m iq y o ­
sida quyidagi m asalalarni hal etish lozim :
— b o z o r iqtisodiyoti s h a ro itid a ishlash u c h u n raq o b a tb ard o sh
k a d rla r tay yo rlash va u larn in g m alak asin i oshirish;
— h u d u d la rd a haq iq iy tad b irk o rlik m u h itin i y aratish ;
— kich ik b izn es va xususiy tad b irk o rlik faoliyatini m oliyaviy 
qo ‘ llab- q u w a tla s h ;
— kich ik b iznes va tad b irk o rlik fao liyatin i h u q u q iy bazasini 
m u sta h k a m la sh ;
— k ich ik biznes va xususiy tad b irk o rlik fao liy atin i tex nologik
jih o z la r b ila n t a ’m in lash n i q o ‘lla b -q u w a tla sh ;
— islo h o tla r natijalarini rek lam a va a x b o ro t xizm ati v ositalari 
orqali keng o m m a g a etkazish.
T ad b irk o rlik faoliyati rivojlanishida soliq va savdo sohalaridagi 
davlat siyosati m uh im rol o 'y n ay d i. T ad qiq o tlarn in g k o 'rsa tish ic h a
sh u so h ad ag i ch ek lovlar k ichik b izn es rivojidagi k o ‘p g in a m u a m - 
m o la rn in g y u zag a kelishiga sab ab b o ‘ladi. S o ‘rov o ‘tk a z ilg a n
tad b irk o rlarn in g 75 foizi m o liy a -k re d it tizim in i tak o m illash tirish , 
52,5 foiz soliq va 69 loizi m o d d iy -te x n ik a resurslari bilan savdo 
qilishni yaxshilash lozim ligi t o ‘g ‘risid a fikr bildirganlar. S h u n in g
u c h u n islohotlam ing hozirgi bosqichida bu sohalarda tadbirkorlikka 
t o ‘siq b o ‘lay otg an o m illa rn i tah lil qilish va ularni b o z o r talablari 
doirasida b aho lash m uhim aham iyatga ega.
Qisqa xulosalar
T a d b irk o rlik d e g an d a y u rid ik va jis m o n iy shaxslar to m o n id a n
m a h s u lo t ish la b c h iq a ris h (x iz m a tla r k o ‘rsa tis h ) y o ‘li b ila n
tavakkal qilib, o ‘z m ulkiy javobgarligi asosida am alga o shirilad igan
tash abb u sk orlik faoliyati tu sh u n ilad i.


T a d b irk o rlik n in g shakllanishi va rivojlanishi u c h u n iq tiso d iy , 
siyosiy, ijtim o iy va hu q uqiy s h a rt-s h a ro itla r yaratilg an b o 'lis h i 
lozim .
T a d b irk o rlik ijtim o iy m u n o s a b a tla r n a m o y o n b o 'lis h in in g
s h a k lla rid a n biri sifa tid a faqat ja m iy a tn in g salohiyatini o sh irish g a
k o ‘m ak la sh ib q o lm a y , balki h a r q a n d a y in so n n in g qob iliy ati va 
m a h o ra tin i n a m o y o n etish u c h u n q u lay z a m in y a ra ta d i, m illiy 
b o y lik la m in g k o 'p a y tiris h v a ja h o n integrasiyalashuvi ja ra y o n id a
m illiy ru h n i sa q la b q o lish g a y o rd a m b e ra d i. S h u n in g u c h u n
ta d b irk o rlik n i riv o jlantirish va u n in g h u q u q iy bazasini m u s ta h - 
kam lash g a d av lat to m o n id a n k atta e ’tib o r berilm oqda.

Download 4,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish