Yuristning nutq

inson, kishi, odam, bashar,
shaxs
so‘zlari sinonimlardir. Lekin mazkur sinonimik qatordagi 
so‘zlaming o‘rnini har doim ham almashtirib bo‘lmaydi. 
Qiyoslaylik: 
Inson va qonun
birikmasi o‘rnida 
kishi va qonun,
odam va qonun, bashar va qonun yoki shaxs va qonun
birikmalarini ishlatib bo‘lmaydi. Demak, matnda har bir 
so‘zning o‘z o‘mi bo‘lar ekan. Yoki, 
javobgar shaxs, yuridik
shaxs, jismoniy shaxs
birikmalari tarkibida qo‘llangan 
shaxs
80

---

so‘zi o‘mida ulaming sinonimlarini qo‘llash ham uslubiy 
g‘alizliklami keltirib chiqaradi.
Bundan tashqari, so‘zni tanlash va qo‘llashda uning adabiy 
til uchun me’yoriyligi asosiy mezon hisoblanadi. Наг qanday 
nutq awalo adabiy til me’yorlariga mosligi bilan go'zal bo‘ladi. 
Nutqda adabiy til uchun xos bo‘lmagan so‘zlami ishlatish 
nutqning ta ’sirchanligini yo‘qotadi. So‘zlar va grammatik 
shakllaming adabiy me’yorga mos ravishda qo'llanilmasligi 
nutqning mantiqiyligini yo‘qotadi.
Nutq mazmuni va ta’sirchanligini buzuvchi omillar asosan 
quyidagi holatlarda vujudga keladi:
a) so‘zlarni nutqda o‘z o‘rnida qo‘llamaslik, ayniqsa, 
sinonimlar va paronimlardan nutqda o'rinli foydalanmaslik;
b) jumlalami grammatik qonun-qoidalar talabiga muvofiq tuza 
olmaslik oqibatida;
c) ortiqcha takrorlarga yo‘l qo‘yilganda;
d) nutq uslub/ariga xos me’yorlami ongli idrok etmaslik 
natijasida. 
/
6-§. Tinish belgilarining uslubiy vazifasi
Tinish belgilad uslubiy vazifa bajaradi. Shu sababdan ham 
yozma matnda flkr aniq, ravon va tushunarli bo‘lishi uchun 
ulardan o‘rinli foydalanish lozim. Tinish belgilari yozuvda,
; asosan, sintaktik bo‘linishni ko‘rsatish va shu bilan birga fikmi 
to ‘g‘ri ifodalash uchun qoilaniladi. Shuningdek, tinish 
belgilaridan his-hayajonni oshirish, ayrim so‘zlarga yangi, 
qo‘shimcha ma’no berish uchun ham qo‘llaniladi.
Har bir tinish belgisi o‘ziga xos uslubiy vazifa bajaradi. 
Jumladan, vergul yozma nutqni ixcham shaklda ifodalashga 
yordam beradi. Qiyoslang: Sam arqand viloyatining 
Kattaqo‘rg‘on tumanidagi “Moybuloq“ jamoa xo‘jaligi. 
Samarqand viloyat, Kattaqo‘rg‘on tuman, “Moybuloq“ jamoa 
xo‘jaligi. Ikkinchi gapdagi vergullar birinchi gapdagi -ning, 
-dagi shakllari o ‘mida kelib, uslubiy ixchamlikni hosil qilgan.
Vergulni o‘z o‘mida ishlatmaslik mantiqiy xatoga, nutq
81

---

g'alizligiga sabab bo'ladi. Masalan: U jinoyatchi odam emas. 
U jinoyatchi, odam emas. Misoldan ko‘rinadiki, ikkinchi 
gapda bir vergulning ortiqcha qo‘llanganligi gapning mazmuni, 
ohangi va mantig‘ining tubdan o‘zgarishiga olib kelgan. Birinchi 
gapda so‘zlovchining ijobiy fikri ifodalangan bo‘lsa, ikkinchi 
gapda so‘zlovchining salbiy munosabati bo‘rttirib ko‘rsatilgan. 
Ya’ni birinchi gapda shaxsning