Yuristning nutq

156

---

Masalan, bir odam haqida: 
Axir
«... deb stolga barmog‘i bilan 
urilsa, bu yo ahmoq, yo chaqimchi degani bo‘ladi. Agarda 
bir odam haqida: 
Umana bunday!
deb qo‘l yuqoriga ko‘tarilsa, 
u odam baland bo'yli degan ma’noni ham, uning xizmat 
mavqei juda baland degan ma’noni ham anglatadi. Bundan 
tashqari, milliy mentalitet va milliy o‘ziga xoslikni hisobga 
olish va o ‘z savolini shunday qo‘yish kerakki, milliy o‘ziga 
xoslikni to‘g‘ri talqin qilish imkoni bo‘lsin.
Ko‘rsatmaning ishonchliligi bilan bog‘liq boshqa bir 
muammo — bu so‘roq qilinayotganlar javobining tergovchi 
savolining xususiyatiga bog‘liqligidir. So‘roq qilinayotgan 
shaxsning ma’lumoti, kasbi, ijtimoiy kelib chiqishi, nutqiy 
tajribasi va boshqa omillarga bog‘liq ravishda nutqiy ko‘nikmalaii 
past bo‘lsa, tergovchining savolida qo‘llanilgan so‘zlar va 
konstruksiyalami o‘z javobida qaytarishga moyillik kuchli 
boMadi. Bunday holat tergovchining so‘rog‘idagi mazmundan 
ancha uzoqlashib ketgan shaxslar nutqida ko‘proq ko‘zga 
tashlanadi. Shuning uchun ham tergovchi bilan so‘roq 
qilinuvchi o‘rtasidagi savollar tushunarsiz bo‘lsa tergovchi 
o‘z so‘zini so‘roq qilinayotgan odamga qayta eslatishi mumkin.
| 
Shuningdek, so ‘roq qilinayotgan shaxsning nutqi 
s tergovchining nutqini aynan takrorlamasdan, tergovchi 
bergan yo‘nalish bo‘yicha o‘zining fikrlashi asosida qat’iylik 
bilan davom ettirilsa, ortiqcha noroziliklarni keltirib 
chiqarmaydi. Agar so‘roq qilinayotgan shaxs ongli ravishda 
nimanidir yashirayotgan bo‘lsa, uning nutqida qat’iylik aks 
etishi mumkin. Tergovchining savollarigau bir qolipda 
«bilmayman» deb javob berayotgan odam 
Siz o ‘zingiz
kechqurun soat to ‘qqizlar atrofida nima qildingiz ?
degan savolga 
ham xuddi shunday «bilmayman» deb javob berishi mumkin.
Olinayotgan axborotning obyektiv bo‘lishi uchun muhim 
j jihatlardan biri savolning aniq shaklda berilishidir. Nutqning 
{
tashqi tavsifi uni to‘g‘ri tushunishda ko‘rinadi. Tinglovchining 
| tushunish darajasi gapdagi so‘zlar tartibi, u yoki bu so‘zga 
I' nutqda mantiqiy urg‘u berilishi, gapning murakkab, ya’ni 
f
157

---

uning grammatik jihatdan murakkabligi va boshqa ko‘plab 
omillarga, shak-shubhasiz, so‘roq qilinayotganning shaxsi, 
uning aqliy darajasiga bog‘liqdir.
«Javobi o‘zida bo‘lgan», ya’ni javobni esga solib turuvchi 
savollar, m asalan,