Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

Bola huquqlarini ch klash uchun asoslar.

Bola huquqlari, kattalarning

huquqlari kabi, ch klanishi mumkin emas, qonunda b lgilangan hollar bundan

mustasno.

O‘zb kiston R spublikasi Konstitutsiyasining 19-moddasida “fuqarolarning

konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlanib qo‘yilgan huquq va erkinliklari

daxlsizdirdir, ulardan sud qarorisiz mahrum etishga yoki ularni ch klab qo‘yishga

ch kim haqli emas” d yilgan. Konstitutsiyaning 20-moddasida esa, fuqarolar o‘z

huquq va erkinliklarini amalga oshirishda boshqa shaxslarning davlat va

jamiyatning qonuniy manfaatlari, huquqlari va erkinliklariga putur

yetkazmasliklari shartligi ko‘rsatib o‘tilgan.

Inson huquqlari umumjahon d klaratsiyaning 29-moddasida “har bir inson

o‘z huquqi va erkinliklaridan foydalanishda o‘zgalarning huquq va erkinliklarini

mokratik jamiyatda yetarli darajada bo‘lishini hamda hurmat qilinishini

ta’minlash, faqat ahloq, jamoat tartibi, umumiy farovonlikning odilona talablarini

qondirish maqsadida qonunda b lgilangan ch klashlarga rioya etishi k rak”

yilgan.

Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyada bolaning fikrini erkin ifodalash

huquqi, axborot olish huquqi (13-modda), fikrlash, vijdon va din erkinligi (14-

modda) ch klanishi mumkinligini ko‘zda tutadi.

Shunday qilib, bolaa huquqlari katta inson huquqlari kabi faqat qonunda

nazarda tutilgan va d mokratik jamiyatda davlat xavfsizligi yoki jamiyat

xavfsizligi, jamoat tartibi manfaatlari yo‘lida, aholining sog‘lig‘i yoki ahloqiy

qadriyatlarini saqlash, boshqa shaxslarning huquq va erkinliklarini himoya qilish

uchun zarur hollarda ch klanishi mumkin. Shubhasiz, bola huquqlarini ch klash

qiynoqlarni, zo‘ravonlikni, qulchilikni va erksiz ahvolda ushlab turishni

---

251

ta’qiqlashga t gishli bo‘lmasligi k rak. Davlat bolaning huquqlarining asossiz

ch klanishlaridan sud orqali himoya qilinishini ta’minlaydi.

mokratik jamiyatda bolalar, umuman har bir inson erkin fikrlaydigan etib

tarbiyalanadi. Agar bolalar erkin fikrlashni o‘rganmasa, b rilgan ta’lim samarasi

past bo‘lishi muqarrar. Albatta, bilim k rak. Ammo bilim o‘z yo‘ligan. Mustaqil

fikrlash ham katta boylikdir

168

.

“Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunning 15-moddasi, bola

uning manfaatlariga t gishli bo‘lgan qarorlar qabul qilishda ishtirok etish huquqini

kafolatlaydi. Unda bolaning quyidagi hollarda, ya’ni

o‘z oilasida,

sud muhokamasida,

ma’muriy muhokamada o‘z fikrini ifoda etish huquqini alohida

kafolatlaydi.

Qonunning ushbu moddasi Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaning 12-

moddasida aks etgan bolaning o‘z manfaatlariga t gishli bo‘lgan har qanday

masalani hal qilishda o‘z fikrini ifoda etish huquqiga aloqador qoidalarni amalga

oshirilishini ta’minlaydi. Bolalar faqat himoyaga muhtoj passiv suby ktlar emas,

shu bilan birga ular huquq egalari hamda o‘zining va atrofdagi muhit

rivojlanishining ishtirokchilaridir. Bu uchun bolalarda ularning hayotiga va

umuman barcha bolalarga ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan masalalarni xal

etishda faol ishtirok etish imkoniyati bo‘lishi k rak. Bola huquqlari to‘g‘risidagi

168

Barkamol avlod orzusi. //Tuzuvchilar: Sh.Qurbonov, X.Saidov, R.Ahliddinov. -To‘ldirilgan ikkinchi nashr. –T.:

O‘zb kiston milliy ensiklop diyasi, 2000.-B.17