Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

 xalqaro notijorat tashkiloti - o‘

z

ustaviga va O‘zb kiston R spublikasining qonun hujjatlariga muvofiq O‘zb kiston

spublikasi hududida hamda bitta yoki undan ko‘proq ch t el davlati hududida

faoliyat olib borishi mumkin bo‘lgan xalqaro tashkilot xalqaro nodavlat notijorat

tashkiloti d b hisoblanadi.

Xalqaro nohukumat tashkilotlari xalqlar o‘rtasidagi aloqalarni amalga

oshiradigan shakllardan biri sifatida ifoda etiladi. Davlatlarning tinch o‘zaro

munosabatlari turli sohalarda insonlar, muassasalar va tashkilotlar o‘rtasida

individual va jamoaviy, rasmiy va norasmiy asosdagi hamkorlik uchun k ng

imkoniyatlarni yaratib b radi. Garchi, xalqlar o‘rtasidagi munosabatlarning asosiy

shakli davlatlar o‘rtasidagi munosabatlar bo‘lib qolayotgan bo‘lsa-da, ammo, ular

siyosiy, iqtisodiy, madaniy va xalqaro xayotning boshqa sohalaridagi aloqalarning

barcha tomonlarini chuqur qamrab ololmayapti. Zamonaviy xalqaro munosabatlar

nafaqat davlatlararo munosabatlarni o‘z ichiga oladi, balki boshqa suby ktlar

o‘rtasidagi munsoabatlarni, shuningd k, xalqaro nohukumat tashkilotlar

o‘rtasidagi munosabatlarni ham qamrab oladi. Hozirgi paytda XNHTlar xalqaro

munosabatlarning faol ishtirokchilari hisoblanadi. Shu bilan birga xalqaro

hamkorlikning turli sohalarida o‘z faoliyatini amalga oshiruvchi xalqaro

nohukumat tashkilotlarning soni nafaqat o‘sib bormoqda, balki ularning xalqaro

aloqalardagi roli ham oshib bormoqda. XNHTlar hozirgi sharoitda, Xalqaro

assotsiatsiyalar ittifoqining ma’lumotlariga qaraganda 20 mingdan ortiq XNHTdan

iborat bo‘lgan xalqaro tashkilotlarning eng ko‘p sonli guruhini tashkil etadi.

Xalqaro nodavlat tashkilotlari BMT tizimiga ham faol ta’sir ko‘rsatadi.

Jumladan, BMTning Iqtisodiy va ijtimoiy k ngashi (EKOSOS) huzurida nodavlat

---

115

tashkilotlar bilan ishlash d partam nti tashkil etilgan bo‘lib, u bilan xalqaro

nodavlat tashkilotlari turli shakllarda hamkorlik qilishadi.

XNHTlar zamonaviy xalqaro munosabatlarning barcha jabhalarida faol rol

o‘ynamoqda. XNHTlarning tor sohalar bo‘yicha ixtisoslashuvi XNHTlar

tabiatining o‘ziga xos xusutsiyatidir. Chunki, barcha sohalarni qamrab oluvchi

XNHTlar mavjud ham emas. XNHTlar, butun dunyodagi tinchlik va xavfsizlik

masalalari, inson huquqlari, ya’ni xalqaro hamkorlikning barcha sohalarini qamrab

olishi mumkin emas va bundan vakolatga ega bo‘la olmaydi ham. Shu nuqtai-

nazardan muammoli bo‘lgan ijtimoiy sohalardagina individlar va yuridik

shaxslarni birlashtiradi. Bu borada bola huquqlari sohasida alohida XNHTlar

shakllangan bo‘lib, ularning ayrim, eng muhimlari faoliyatini o‘rganib chiqish

maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Shu bilan bir qatorda aytish mumkinki, bola huquqlari bo‘yicha xalqaro

nodavlat tashkilotlarining funksiyalari turlichadir. Ular turli sohalarda faoliyat

ko‘rsatishadi.

Bugungi kunda bola huquqlarini himoya qilishga ixtisoslashgan xalqaro

nohukumat tashkilotlari tizimi shakllanganki, ular orasida quyidagilar bola

huquqlarini halqaro himoyasida muhim rol o‘ynaydi: