A.X.Saidov. -2-nashr. –T.: Adolat, 2013.-B.218-226
109
adabiyotlarda Ustav d yiladi, 1948-yil qabul qilingan va 1951-yil kuchga
kirgan), Inson huquqlari va majburiyatlari to‘g‘risidagi Am rika d klaratsiyasi
(1948-yil), Inson huquqlari bo‘yicha Am rika konv nsiyasi (“San-Xos pakti”,
1969-yil qabul qilingan va 1978-yil kuchga kirgan.), Iqtisodiy, ijtimoiy va
madaniy huquqlar bo‘yicha Am rika konv nsiyasiga Protokol (1988-yil), O‘lim
jazosini b kor qilish bo‘yicha Am rika konv nsiyasiga Protokol (1990-yil),
Qiynoqlarga barham b rish va ularni qo‘llaganlik uchun jazolash to‘g‘risidagi
Am rikalararo konv nsiya (1985-yil qabul qilingan va 1987-yil kuchga kirgan.),
Ayollar ustidan zo‘ravonliklarning oldini olish, jazolash va tugatish
to‘g‘risidagi Am rikalararo konv nsiya (“B lom do Para konv nsiyasi”, 1994-
yil qabul qilingan va 1995-yil kuchga kirgan.), Majburan yo‘qolayotgan inson
to‘g‘risidagi Am rikalararo konv nsiya (1994-yil qabul qilingan va 1996-yil
kuchga kirgan).
Am rika davlatlari tashkiloti xartiyasi tasdiqlangan konf
nsiyaning o‘zida
Am rika inson huquqlari va majburiyatlari d klaratsiyasi ham qabul etilib, unda
insonning 27 ta huquqi va 10 ta majburiyati e’lon qilingan.
1969-yilda qabul qilingan Inson huquqlari to‘g‘risidagi Am rika
konv nsiyasi fuqarolik va siyosiy huquqlarning o‘n ikkita umumiy toifasini,
masalan, huquq suby kti ekanlikni e’tirof etish huquqi, yashash huquqi, insoniy
muomalada bo‘lishning ta’minlanishi huquqi, ishni sudda adolatli tarzda
muhokama etish huquqi, mulk huquqi, uyushmalar tuzish va ularga kirish erkinligi
huquqini kafolatlaydi
108
.
Am rika davlatlari tashkiloti doirasida inson huquqlari bo‘yicha qator
xalqaro huquqiy hujjatlar qabul qilingan bo‘lib, ular orasida maxsus bola
huquqlariga bag‘ishlangan hujjat quyidagidir: “Balog‘atga yetmagan bolalar
xalqaro traffiki bo‘yicha Am rika davlatlararo konv nsiyasi” (1994-1997).
Inson huquqlari bo‘yicha Am rika mamlakatlariaro komissiya.
Mazkur
Komissiyaning asosiy vazifalari Inson huquqlari to‘g‘risidagi Am rika
konv nsiyasining 41-moddasida mujassamdir. Bu moddada Komissiyaning
108
Qarang:
. - ., 1993.
. 2. – . 157–180.
110
Am rika davlatlari tashkilotining organi sifatidagi vazifalari b lgilangan hamda
uning Konv nsiyaning 44–51-moddalarida ta’riflangan «vakolat doirasiga muvofiq
titsiyalar va boshqa xabarlar yuzasidan choralar ko‘rish»ga vakil qilinganligi
aytilgan. Komissiya ADTning maslahat organi sifatida ham faoliyat ko‘rsatadi.
Komissiya a’zo-davlatlarning so‘roviga ko‘ra yoki uning roziligi bilan joylarga
tashriflarni amalga oshirishi, maxsus tadqiqotlarni tayyorlashi, hukumatlarga inson
huquqlari himoyasi bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘rish bo‘yicha tavsiyalar b rishi va
ko‘rilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida hisobotlarni taqdim etishini so‘rab davlatlarga
murojaat qilishi mumkin.
Komissiya Am rika d klaratsiyasida va a’zo-davlatlarga nisbatan Am rika
konv nsiyasida mustahkamlab qo‘yilgan huquqlarning buzilishi bilan bog‘liq
hollarda xususiy shaxslardan, bir guruh shaxslardan va nohukumat tashkilotlaridan
shikoyatlarni qabul qilishi mumkin. Favqulodda holatlarda esa, Komissiya
insonlarni himoya qilish bilan bog‘liq ehtiyot choralarini ko‘rishni talab qilishi
mumkin
109
.
Inson huquqlari bo‘yicha Am rika mamlakatlariaro sud, ishtirokchi
davlatlardan birini Inson huquqlari to‘g‘risidagi Am rika konv nsiyasini
buzganlikda ayblash bilan bog‘liq ishlarni hal etish vakolatiga ega. Mazkur Sud
Konv nsiya normalarini qo‘llash bilan bir qatorda, Konv nsiya va inson huquqlari
bo‘yicha muayyan shartnomalar yuzasidan maslahat tarzida xulosalar b rishi ham
mumkin. Sud, agar a’zo-davlatlar tomonidan taqdim etilgan yoki davlatlar sudning
yurisdiksiyasini e’tirof etgan bo‘lsa, Am rika mamlakatlariaro komissiyasi
tomonidan taqdim etilgan ishlarni ko‘rib chiqishi mumkin. Sudning qarori
davlatlar uchun majburiydir. Sud, buzilgan huquqlarni hamda qonunbuzarlik
munosabati bilan davlatlar tomonidan b lgilanishi lozim bo‘lgan choralarni
ko‘rsatgan holda, zararni pul bilan qoplash uchun komp nsatsiya qilish (tovon
to‘lash) to‘g‘risida, shuningd k, aniqlangan da’vo bo‘yicha qarorlar chiqarish
vakolatiga ega.
109
Batafsil ma’lumotlar uchun qarang: Mo’minov A., Tillabaev M. Inson huquqlari /Darslik Mas’ul muharrir
A.X.Saidov. -2-nashr. –T.: Adolat, 2013.-B.226-228
