Ю. В. Петров, Х. Т. Эгамбердиев, Б. М. Холматжанов, М. Алаутдинов



Download 7,48 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/164
Sana03.07.2022
Hajmi7,48 Mb.
#736073
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   164
Bog'liq
22. Атмосфера физикаси. Петров Ю.В, Эгамбердиев Х.Т

молекуляр
ёки 
Релей сочилиши
(бу ходисани биринчи 
булиб 
тавсифлаган 
инглиз 
олими 
шарафига), 
аралашма 
заррачаларида кузатиладиган сочилиш эса 
аэрозол сочилиш
ёки 
Ми
сочилиши
(хинд физиги шарафига) деб аталади.
Сочилишнинг физикавий мохияти тушаётган электромагнит 
тулкинниш узгарувчи майдони ва муайян мухитда жойлашган 
зарра уртасидаги узаро таъсирнинг узига хос шаклидадир. Нур 
билан тукнашгандан сунг зарранинг узи янги электромагнит 
тулкин, яъни сочилган радиация манбаига айланади.
Релей сочилиши икки хусусиятга эга. Биринчидан, сочилган 
радиация микдори тушаетган радиациянинг тулкин узунлигига
102


боглик;. Сочилган радиация интенсивлиги 
Ь.
сочилаётган нурлар 
тулкин узунлигининг туртинчи даражасига тескари пропорционал:
u
= -
j
J
a
,
(5.Ю)
А.
бу ерда Уд - Я тулкин узунлигида тушаётган радиациянинг интен­
сивлиги, 
а
- пропорционаллик коэффициента.
Агар кизил ранг учун (Я=0,7 мкм) сочилиш интенсивлигини 
1 га тенг деб хисобласак, у х,олда куринувчан радиация диапазони- 
даги кискарок тулкинли радиация учун куйидагиларни ёзиш мум­
кин:
I
мкм 
0,62 
0,57 
0,52 
0,47 
0,44
Кг/Кол
1,6 
2,2 
3,3 
4,9 
6,4
Демак, 
солчилган 
радиацияда 
кискарок 
тулкинларнинг 
(бинафша, кук, хдво ранг) хиссаси тез ортиб боради.
Иккинчидан, тушаётган нурнинг йуналиши буйлаб сочилган 
нурнинг ёруглиги максимал, кундаланг йуналишда эса минимал 
булади. Демак, нафакат ер сирти томон, балки коинот томонга х,ам 
сочилиш 
содир 
булади. 
Таъкидлаш 
лозимки, 
тушаётган 
кутбланмаган нурдан фаркди сочилган нур кисман кутбланган 
булади. Шу билан бирга, осмон гумбазининг турли кисмларидан 
келаётган радиация турлича кутбланиш даражасига эга.
Аэрозол сочилиш, шу жумладан майда сув томчилари ва муз 
кристалларидан сочилишда, сочилган нурнинг интенсивлиги 
тулкин узунлигининг биринчи ёки иккинчи даражасидаги тескари 
пропорционал. Шунинг учун, бундай заррачаларда сочилган 
радиация молекулаларда сочилган радиациядек киска тулкинларга 
бой булмайди. Бундан ташкари, заррача канча катта булса, 
тушаётган нур йуналишида сочилиш шунча кучлирок булади.
Аэрозол 
сочилишда 
ёругликнинг 
кутбланиш 
даражаси 
молекуляр сочилишдагига нисбатан анча кичик.
Атмосферада куёш радиациясининг сочилиши ва ютилиши 
жараёнлари натижасида спектрал таркибнинг узунрок тулкинлар 
томонига узгариши кузатилади. Юкорида кайд килинганидек, 
атмосферанинг юкори чегарасида куёш радиациясининг 9% 
ультрабинафша (УБ), 47% - куринувчан (К) ва 44% - инфракизил


(ИК) радиация кисмларига тугри келади. Куёш тиккада булганида 
(А0=90°) бу муносабатлар куйидагича узгаради: УБ - 4%, К - 46%, 
ИК - 50%. Куёшнинг горизонтдан баландлиги 30° га тенг булганда 
куёш энергиясининг 3% ультрабинафша, 44% - куринувчан ва 53%
- инфракизил радиация спектрларига тугри келади. Ва, нихоят. 
Куёш уфкда булганда (ботишдан олдин) 
куёш радиациясининг 
28% и куринувчан радиация, 72% и эса инфракизил радиацияни 
ташкил килади.
Атмосферада кузатиладиган баъзи оптик ходисалар куёш 
радиациясининг сочилиши ва ютилиши билан боглик.
Тоза атмосферада сочилиш жараёнлари натижасида Ер сирти 
якинида Куёш спектрида куринувчан киска тулкинлар устун 
булади. Куёш спектрида энергия максимуми кук-хдворанг тулкин 
узунликларига тугри келгани учун тоза атмосферада осмоннинг 
туси кук-хаворанг булади. Атмосфера канча тоза ва курук булса, 
осмоннинг туси шунча кук булади.
Х,авода аэрозол заррачаларнинг микдори ортиши билан, куёш 
спектрида узун тулкинларнинг улуши ортади ва осмоннинг гуси 
окимтир булади.
Куёш уфкда булганда у сарик ёки хатто, кизил тусни олади. Бу 
атмосферада куёш нурлари босиб утган хаво катламининг 
калинлиги билан боглик. Х,аво катлами канча калин булса, ютилиш 
ва сочилиш жараёнлари шунча кучли булади ва Ер сиртигача 
куринувчан радиациянинг энг узун - кизил нурлари етиб келади.
Кундузи 
куёш 
радиациясининг 
атмосферада 
сочилиши 
сочилган ёругликни юзага келтиради. Агар Ерда атмосфера 
булмаганида факат тугри ёки кайтган куёш нурлари тушган жойлар 
ёруг булар эди. Сочилиш жараёнлари натижасида кундузи бутун 
атмосфера ёруглик манбаи булиб хизмат килади - кундузи куёш 
нурлари тушмаган жойлар хам ёруг, бутунлай булуглиликда булут 
остидаги атмосфера катламида сочилган радиация ёруглик хосил 
килади.
Куринувчанликнинг горизонтал ёки метеорологик узокдиги 
куринувчан радиациянинг сочилиши билан боглик.
Жуда тоза хавода (масалан, арктик хавода) куринувчанлик 
узоклиги бир неча юз километргача етиши мумкин. Бундай хавода 
ёругликнинг сочилиши асосан факат атмосфера газларининг 
молекулаларида содир булади. Агар хавода чанг ёки конденсация 
махсулотлари куп микдорда кузатилса, куринувчанлик бир неча


километр ва метрларгача камаяди. Масалан, кучсиз туманда 
куринувчанлик узоклиги 500-1000 м тартибида булса, кучли 
туманда ёки чанг буронида куринувчанлик 50 м ва ундан кам 
булиши мумкин. Агар куринувчанлик узоклиги кичик, бирок бир 
километрдан каттарок булса, бу холда туман эмас, балки 

Download 7,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   164




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish