Yosh va pedagogik psixologiya

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA'LIM
VAZIRLIGI
M.G.Davletshin, Sh.Do'stmuhamedova, M.Mavlonov,
S.To'ychieva, M. Djumabaeva
YOSH VA PEDAGOGIK PSIXOLOGIYA
(o'quv qo'llanma)
TOShKENT - 2007
ANNOTASIYA
Mazkur o'quv qo'llanma barcha oliy o'quv yurtlari talabalari, shuningdek, turli yoshdagi bolalar va o'quvchilar bilan ishlovchi pedagoglar uchun mo'ljallangandir. Ushbu o'quv qo'llanma inson psixik jarayonlarining ontogenezdagi psixologik xususiyatlari va odam shaxsining ta'lim - tarbiya sharoitida har bir davriga xos xususiyatlariga bag'ishlangandir. O'quv qo'llanma boshida yosh davrlar va pedagogik psixologiya fanining vazifalari va tadkikot metodlari, shaxs tarkib topishida biologik va ijtimoiy omillar, psixik tarakkiyot va ta'limninig o'zaro munosabatlari hakida so'z yuritiladi. O'quv qo'llanmaning keyingi boblarida go'daklik va ilk bolalik davridan, to kollej va liseylarni bitirguniga kadar bo'lgan davrdagi yoshga xos psixologik xususiyatlari, akliy rivojlanishlari, shaxs shakllanishi atroflicha bayon kilingan. Ta'lim va tarbiya psixologiyasiga ba?ishlangan bobda, o'?uv faoliyatining psixologik mazmuni va mohiyati, bilimlarni o'zlashtirishning psixologik komponentlari, ta'limning noan'anaviy usullari, o'quv faoliyatini boshkarish psixologiyasi, tarbiya psixologiyasi bobida esa tarbiya samaradorligini oshiruvchi psixologik mexanizmlar, tarbiyasi kiyin bolalar psixologiyasi haqida batafsil so'z yuritilgan bo'lsa, o'kituvchi psixologiyasi bobida, o'kituvchining vazifalari, uning kasbiga xos xislatlar, pedagogik qobiliyatlar, shuningdek, o'kituvchining o'z malakasini oshirib borishining psixologik shart-sharoitlari ?akida batafsil so'z boradi. O'quv qo'llanmaning takrorlash va nazorat uchun berilgan test savollarida talabalar o'z bilimlarini sinovdan o'tkazishlari mumkin.
АННОТАЦИЯ
Данное пособие "Возрастная и педагогическая психология" рассчитано для студентов высших учебных заведений, психологов, учителей общеобразовательных школ, воспитателей и родителей. Учебное пособие раскрывает особенности психических процессов в онтогенезе. Обращает внимание на индивидуальные качества личности в воспитательно­образовательном процессе на каждом этапе развития. В начале учебного пособия излагаются цели и задачи возрастной и педагогической психологии как науки, даются основные методы исследования предмета, а также раскрываются биологические и социальные факторы влияющие на развитие личности и говорится о взаимосвязи психического развития и обучения. Далее излагаются индивидуально-психологические особенности свойственные детям разного возраста, их умственное развитие и формирование личности, а также даются информации об особенностях развития и познавательных процессов и общительности. Имеются главы посвященные психологии обучения и воспитания. В главе психология образования раскрыты содержание учебной деятельности, компоненты усвоения знаний, нестандартные методы образования, подробно расписаны инструкции по руководству психологии учебной деятельности. В главе психология воспитания даны психологические механизмы повышения эффективности воспитания, психология трудных детей, содержание и значение психологии воспитания в условиях независимости республики Узбекистан. В учебном пособии подробно раскрываются психология учителя, место учителя в обществе, свойства характерные профессии учителя, педагогические особенности, в то же время даны психологические возможности и условия самообразования учителя. Для самопроверки полученных знаний студентам даются контрольные тесты.
SUMMARY
The given "Age and pedagogical psychology" textbook is intended for students of higher educational institutions, psychologists, teachers of school providing general education, tutors and parents. The present textbook shows the features of psychical, makes you pay attention for an individual characterics of a person in the educational process on each stage of the development.
It is also states about purposes and tasks of age and pedagogical psychology as science, basic methods the of the subject research, children's psychological features of different age, their mental development and personal formation. There are also the chapters dedicated to the psychology of teaching and upbringing. These chapters states about the teaching activity content, nonstandard methods methods of education, psychological mechanisms of the upbringing efficiency increasing, difficult children's psychology, teacher's role in society his pedagogical features and self-education conditions. There are testing controls for students to check upan obtained knowledges.
Ma'sul muharrir: psixologiya fanlari doktori, professor M.G.Davletshin
Taqrizchilar: psixologiya fanlari doktori, professor N.S.Safaev psixologiya fanlari nomzodi, dosent E.N.Sattorov
O'zbekiston Respublikasi mustaqilligining XVI yilligiga bag'ishlanadi.
Muqaddima
O'zbekiston Respublikasi o'z mustaqilligini jaqon miqyosida yil sayin barqarorlashtirib borar ekan, uning istiqboli bugungi avlodning, bilimdon, ma'naviy jiqatdan barkamol insonlar bo'lib etishishiga boqliqdir. Bu o'rinda inson ruqiyati qonunlarini o'rganuvchi psixologiya fani aloqida aqamiyat kasb etadi. Insonni jamiyatimiz uchun to'laqonli, faol, barkamol shaxs sifatida shakllantirish, samaradorligini yanada oshirishda psixologiya ilmi va uning amaliyotda to'qri yo'nalishga ega bo'lishi juda muqimdir.
Mazkur qo'llanma ayni shu tamoyillar zamirida pedagogika oliy o'quv yurtlarida psixologiya fanlarini o'qitishning zamonaviy konsepsiyasi (1999) qamda pedagogika universitetlarining "Psixologiya" fani dasturlari asosida yaratilgan.
Ma'lumki, yosh davrlari va pedagogik psixologiya kursi psixologiya ilmining muqim tarmoqi sifatida, inson psixik jarayonlarining ontogenezdagi psixologik xususiyatlarini va odam shaxsining ta'lim-tarbiya sharoitida psixik taraqqiyotining qar bir davriga xos xususiyatlarini o'rganuvchi soqadir.
Pedagogik-psixologiya - ta'lim va taraqqiyotning o'zaro boqliqligi, ta'limning tuzilishi, o'quvchilarning o'qish va bilish faoliyatini shakllantirish qamda tarbiya psixologiyasining ta'lim-tarbiya jarayonida o'quvchi shaxsini barkamol inson sifatida shakllantirish kabi muqim muammolarni tadqiq etadi. Bunda, o'quv-tarbiya jarayonlarining o'ziga xos xususiyatlari, zamonaviy ta'lim-tarbiya nazariyasining vazifalari, uning etnopsixologik xususiyatlari qamda ular tomonidan yoritilgan shaxs taraqqiyotini boshkarish imkoniyatlari o'rganiladi.
Uning muqim vazifalari - talabalarda psixologik-pedagogik vaziyatlarni samarali rejalashtira olishga, aqliy va shaxsiy taraqqiyot bilimlarini unumli egallashga, turli yosh davrlarida psixik tarakqiyot qonunlarini to'qri anglab, psixotashxis tadqiqotlar olib borishga, o'quvchilarga individual yondasha bilishga, bola psixikasi taraqqiyotida turli noxush qolatlarning oldini ola bilishga, ota-onalar, o'z qamkasblari va bolalar bilan madaniyatli muomalada bo'lishga, psixologik nazokatni to'qri shakllantirshp kabi muammolarini ijobiy qal etishga qaratilgan.
Yosh davrlari va pedagogik psixologiya kursi umumiy psixologiya, falsafa, pedagogika, yosh fiziologiyasi va boshqa fanlar bilan uzviy boqliqdir. Uni o'rganish jarayonida kompyuter texnikasi, aqliy taraqqiyot testlari va boshqa usullardan keng foydalaniladi.
Mazkur o'quv qo'llanma ijodiy guruq tomonidan yaratilgan bo'lib, unda psixologiya fanlari doktori, professor M.G.Davletshin - X bob, psixologiya fanlari nomzodi Sh.Do'stmuqamedova - Sh, IV, V, VI, VII boblarni, psixologiya fanlari nomzodi M.Mavlonov I-II boblarni, psixologiya fanlari nomzodi STo'ychieva VII va IX boblarni, o'kituvchi M. Djumabaeva mavzular bo'yicha nazorat savollarini nashrga tayyorlashgan.
Ushbu o'quv qo'llanmaning ilk bor nashr etilayotganligi bois ijodiy guruq a'zolari mazkur qo'llanma yuzasidan o'zlarining taklif vamuloqazalarini bildirgan barcha mushtariylarga o'z minnatdorchiligini izqor etib, quyidagi nashriyotga yo'llashini istab qoladi:
Bizning manzilgoqimiz: 700100, Toshkent, Yusuf Xos qojib, 103. Nizomiy nomidagi TDPU, "Umumiy psixologiya" kafedrasi.

1.