|
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Davletshin M.G Umumiy psixologiya T-2002 y
2.Karimova V.M. Psixologiya T-2002 y
3.Psixologiya qisqacha izohli lug’at T-1998 y
4.Umumiy psixologiya (A.V.Petrovskiy tahriri ostida) T; "O’qituvchi" 1992 y
5.G’oziev E.G’ Umumiy psixologiya 1-2 kitob T-2002-y
6.F.I.Xaydarov, N.I.Xalilova Umumiy psixologiya darslik T-2009.
7.www.ziyonet.uz
8.Ilin Emotsiya i chustva
9.Konstantin Plotonov Qiziqarli psixologiya
10.E.K.Errol Psixologiya emotsii.
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING IJODIY QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH.
Termiz davlat universiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti
Maktabgacha ta'lim yo‘nalishi 2-bosqich talabasi
Suvonova Laylo Ilhom qizi
Annotatsiya: Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning turli xil usullari,metodlar va tavsiyalar keltirilgan.Bu maqoladan maktabgacha ta'lim tashkilotlari tarbiyachilari,oilada bola tarbiyasi bilan shug‘illanuvchi shaxslar va boshqalar o‘z faoliyatlarida foydalanishlari mumkin.
Tayanch so‘z va iboralar: ijodkorlik, qobiliyat, jarayon, faoliyat, metod, muhit, didaktik, hamkorlik, o‘yin, muhit, musiqa.
Har bir bola o‘zicha ijodkor va yaratuvchi,har birida alohida qobiliyatlar mujassam.Bolalarning ma'lum bir darajadagi qobiliyatlarini rivojlantirish uchun tarbiyachi va bola ta'lim tarbiyasi bilan shug‘illanuvchi barcha shaxslar birdek harakat qilishlari lozim.
Bolaning qobiliyatlarini rivojlantirish yo‘llarini izlashdan oldin biz "qobiliyat" tushunchasiga ta'rif beramiz: "Qobiliyat" - bu insonning individual salohiyati va imkoniyatlari majmuasidir.Ijodkorlik - bu ilgari hech qachon bo'lmagan sifat jihatidan yangi narsalarni yaratadigan faoliyat ya'ni yaratuvchanlikdir.Har bir insonda qaysidir qobiliyat turi mavjud,har bir inson yaratuvchi,shu jumladan bolalar ham.
N.Druzxininning fikriga ko'ra, insonning qobiliyati qanchalik rivojlangan bo'lsa, u ba'zi harakatlarni tezroq va muvaffaqiyatli bajaradi va o'quv jarayoni va ishda o'z qobiliyatiga ega bo'lmagan sohada unga sub'ektiv ravishda qiyinlashadi.
Teplovning so'zlariga ko'ra, qobiliyatlar doimiy rivojlanish jarayonida bo'la olmaydi. Rivojlanmaydigan, amalda odam foydalanishni to'xtatadigan qobiliyat vaqt o'tishi bilan yo'qoladi. Faqat inson faoliyati musiqa, texnik va badiiy ijod, matematika, sport va shu kabi murakkab turlarini muntazam ravishda o'rganish bilan bog'liq doimiy mashqlar tufayli biz tegishli ko'nikmalarni saqlab qolamiz va rivojlantiramiz.
Psixologik nuqtai nazardan, maktabgacha yoshdagi bolalik ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay davr hisoblanadi, chunki bu yoshda bolalar o'ta izlanuvchan, ularda atrofdagi dunyoni o'rganishga intilish katta. Ota-onalar va o'qituvchilar qiziquvchanlikni rag'batlantirish, ularga bilim berish, turli tadbirlarga jalb qilish orqali bolalar tajribasini kengaytirishga hissa qo'shadilar. Tajriba va bilimlarni to'plash kelajakdagi ijodiy faoliyat uchun zaruriy shartdir. Bundan tashqari, maktabgacha yoshdagi bolalarning fikrlashlari katta yoshdagi bolalarnikiga qaraganda ancha erkindir. Maktabgacha yoshdagi bolalik ham ijodiy tasavvurni rivojlantirish uchun sezgir davr hisoblanadi. Qobiliyatlar tinimsiz shakllanib boradi va agar o‘z ustida ishlanmasa asta sekin so‘lishi ham mumkin.
Shuning uchun ham insonning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish maktabgacha yoshdan boshlanadi.Shunday qilib, maktabgacha yosh ijodkorlikni rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyatlar yaratadi. Va kattalarning ijodiy salohiyati ko'p jihatdan bu imkoniyatlardan bolalikda qanday foydalanilganiga bog'liq bo'ladi.
Bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning bir nechta shartlari mavjud:
- Avvalo bola jismoniy va psixologik jixatdan sog‘lom bo‘lishi;
- Mustaqil va erkin ishlashi uchun imkoniyatlarning mavjudligi;
- Faoliyatlar vaqtida bolaning erkin va mustaqilligini ta'minlash;
- Iliq do‘stona va xavfsiz muhit;
- Oila va maktabgacha ta'lim tashkilotining birgalikdagi hamkorligi.
Ijodiy moyillik 1-2 yoshda paydo bo'lishi mumkin. Kimdir musiqiy ritmni aniq ushlashni va unga qanday o'tishni biladi, kimdir kuylaydi, kimdir chizadi. 3-4 yoshida agar bola hech qanday maxsus moyillik ko'rsatmasa ham, ota-onalar ijodiy mashqlar va o'yinlarga alohida e'tibor berishlari kerak.
Bolalarda ijodkorlikni rivojlantirishning turli xil usullari mavjud:
-Rasm;
-stol usti o'yinlari;
-mozaikalar, jumboqlar va konstruktorlar;
-tabiat va atrofdagi dunyo haqida suhbatlar;
-loy, plastilin, gipsdan modellashtirish;
-hikoyalar, ertaklar va she'rlarni o'qish;
-so'z o'yinlari;
-sahnalarni ijro etish;
-qo'shiq aytish va musiqa tinglash.
Misol uchun bolaning aktyorlik qobiliyatlarini rivojlantirish uchun ular bilan birgalikda bolalar uchun tanish va o‘zlari qiziqadigan ertaklarni sahnalashtirish,ishlarni rejalashtirish chog‘ida bolalarning ham bevosita ishtirokini ta'minlash, shu bilan bir qatorda bolalar ijro etishini istagan rollarini ularga taqsimlab berish maqsadga muvofiq bo‘ladi.Bolalar sahnada rol ijro etish bilan birga birinchidan ularning aktyorlik qobiliyati rivojlanib borsa,ikkinchi tomondan ularning nutqi boyiydi,sahnada o‘zini tutish,hissiyotlarini jilovlay olish singari ko‘nikmalarga ega bo‘ladi.
Bolaning aqliy qobiliyatini rivojlantirishda esa mozaika,konstruktorlar va jumboqlarning o‘rni beqiyos.Misol uchun oddiygina raqamli pazl o‘yinlarida bolalar jamoa bo‘lib harakat qiladi yoki yakka tartibda ularni joylashtirib chiqadi.Bu jarayonda nafaqat aqliy jarayon jadallashadi balki son-sanoq haqida bilimlari mustahkamlanadi, tezkorlik,e'tiborlilik rivojlanadi, jamoviy ishlaganda jamoa ichidagi munosabatlar barqarorlashadi,ahillik va do‘stona muxit yuzaga keladi.Agar pazllarda bolalarga tanish bo‘lgan ertak qahramonlari tasvirlangan bo‘lsa,bu bolalar uchun yanada qiziqarli bo‘ladi.
Bolalarning ijodkorligini rivojlantirishda o‘yinning ahamiyati alohida o‘rin tutadi.Chunki bolalarning eng sevimli mashg‘uloti bu o‘yin faoliyatidir.Shuning uchun ijodkorlikni rivojlantirishda didaktik o‘yinlardan foydalanish yanayam samaradorlikning yuqori bo‘lishini ta'minlaydi.
Bolaning ijodiy qobiliyatini rivojlantirishda musiqaning ham o‘z o‘rni bor.Ko‘pchilik bolalar musiqa tinglashni,uning ohangiga raqs tushishni va birgalikda hirgoya qilishni yoqtiradi.
Boladagi qobiliyatlarni rivojlantirish uchun avvalo ota-onalar farzandlarining qiziqishlarini bilishi va uni takomillashtirib borishi maktabgacha ta'lim tashkilotlari bilan hamkorlikda ishlashi talab etiladi.Bu borada albatta turli xildagi ishlar olib boriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
