Yorug‘lik o‘lchashlarida ishlatiladigan birliklar

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM 
VAZIRLIGI 
BERDAQ NOMIDAGI QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI 
fakulteti 
kafedrasi 
yo’nalishi 
“ 
” kurs talabasi
 
 
 
 
 
 
 
ning 
“ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
” 
fanidan 
Mavzu: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bajardi:
 
 
 
 
Qabul qildi:
 
 
 

 
 
 
NUKUS 20 
yil

---

Yorug’lik o’lchashlarida ishlatiladigan birliklar. Yorug’likka oid kattsliklarni 
o’lchash (fotometriya) 
Reja: 
1.Yorug‘lik o‘lchashlarida ishlatiladigan birliklar 
2. Fotometriya asoslari. 
3. Fotometrik kattaliklar va ularning birliklari 
4. Fotometriyaning qo’llanilishi

---

Yorug‘lik o‘lchashlarida ishlatiladigan birliklar 
Xalqaro yoritish komissiyasi odam ko‘zini yorug‘lik energiyasini qabul 
qiluvchi sifatida olib, yorug‘lik oqimini ko‘rish sezgisi bo‘yicha 
baholanadigan nur energiyasi oqimi deb ta’rifladi. 
Yorug‘lik oqimi va boshqa yorug‘lik texnikasi kattaliklarini amalga 
oshirish uchun shartli yorug‘lik etaloni ishlatiladi. 
Xalqaro kelishuv bo‘yicha 1948-yil 1-yanvarda yorug‘likning qayta 
tiklanuvchi yangi etaloni kiritilgan bo‘lib, u toza platinaning qotish 
temperaturasida (2046,6 K) qo‘llaniladigan absolyut qora jism ko‘rinishida 
yasalgan. Rossiyada bunday etalon metallurgiya ilmiy tekshirish instituti 
fotometriya laboratoriyasida yasalgan. 
Yorug‘lik kuchi birligi kandela. Hozir tilga olingan yorug‘lik 
etalonining 
yuzidan normal yo‘nalishda chiqayotgan yorug‘lik 
kuchining 
qismiga teng. Oldin yorug‘lik kuchining birligi sham bulib, u 
1,005 kd ga teng edi. 
Yorug‘lik oqimi birligi lyumen (lm) u 1 kd li yorug‘lik manbaining 1 
steradian fazoviy burchak ichiga yuboradigan oqimidir. Agar manbaning har 
qanday yo‘nalishi bo‘yicha yorug‘lik kuchi 1kd ga teng bo‘lsa, u holda manba 
4

лм=12,5 lm ga teng to‘la yorug‘lik oqimi beradi. Yangi yorug‘lik etaloni 
normal yo‘nalish bo‘yicha 1 sm
2
dan 60 lm/cp ga teng oqim beradi. 
Yoritilganlik birligi lyuks (lk) bo‘lib, u 1 m
2
yuzaga tekis taqsimlangan 
1lm oqimga mos keladigan yoritilganlikdir: 
Shunday qilib 1 lm - markazida barcha tomonga tekis nurlanadigan 1 
kdli manba joylashgan va radiusi 1 m bo‘lgan shar sirtida hosil qilinadigan 
yoritilganlikdir. 
2
60
1
см
60
1

---

Yorituvchanlik xuddi yoritilganlik kabi lm/m
2
hisobida ifodalanadi. 
Biroq bu yerda bu kattalik olinayotgan oqimga emas, balki chiqayotgan 
oqimga tegishli. 
Ravshanlik В birligi sifatida o‘ziga perpendikulyar yo‘nalishda har bir 
kvadrat metrdan 1 kd yorug‘lik kuchi beradigan yuzaning ravshanligi olinadi. 
Shunday qilib, ravshanlik birligi kvadrat metrga kandela bo‘ladi kd/m
2
. 
Ilmiy adabiyotlarda quyida sanab o‘tilgan boshqa birliklar ham 
ishlatiladi: 
Nit, ravshanki, kd/m
2 
ning boshqacha nomi. Stilben har bir kvadrat 
santimetridan 1 kd yorug‘lik kuchi beradigan yuzaning ravshanligiga mos 
keladi. Apostilb va lambert kattaliklar fizik jihatdan sirtida ma’lum 
yoritilganlik hosil qilingan ideal sochgichning ravshanligini bildiradi. 
Yorug‘lik va energetik birliklar 
Kattaliklar 
Belgisi 
Birligi 
Simvoli 
Energetik 
Birligi 
Yorug‘lik oqimi 
Ф 
Lyumen 
lm 
Vatt 
Yorug‘lik kuchi 
I 
Kandela 
kd 
vatt/steradian 
Ravshanlik 
В 
Kandela/m
2 
kd /m
2 
vatt/(steradian(m
2
) 
Intensivlik 
R 
Kandela/m
2 
kd /m
2 
vatt/(steradian(m
2
) 
Yorituvchanlik 
S 
lyumen/m
2
lm/m
2
vatt/m
2 
Yoritilganlik 
E 
Lyuks 
lk 
vatt/m
2