|
R
2
4
R
4
dФ
Ф
4
Ф
I
2
R
.
4
4
2
2
2
p
c
R
R
R
S
(1.5)
Yoritilganlik Е. Yoritilganlik deb, sirt birligiga to‘g‘ri kelgan oqim
kattaligiga aytiladi.
yuzning yoritilganligi
bo‘ladi. (1.2) va (1.3) larni hisobga olsak,
(1.6)
bo‘ladi. (1.5) dan ko‘rinadiki nuqtaviy manba hosil qilgan yoritilganlik
manbadan sirtgacha bo‘lgan masofaning kvadratiga teskari proporsional va
yorug‘lik oqimi yo‘nalishi bilan yoritilgan sirtga o‘tkazilgan normal orasidagi
burchak kosinusiga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi.
Manbaning B ravshanligi. Ba’zi bir manbalarni nuqtaviy manbalar deb
bo‘lmaydi. Bu manbalarning ko‘pi shuncha kattaki, kuzatish olib borganda
oddiy masofalarda ko‘z bilan ularning shaklini payqash mumkin. Juda
ko‘pchilikni tashkil qilgan bunday manbalarga nisbatan ravshanlik
tushunchasi tarixiy ma’noga ega. Bu tushuncha ajrata olish qobiliyati
chegarasidan tashqarida yotuvchi manbalarga masalan: yulduzlarga nisbatan
qo‘llanila olmaydi.
Sirtning В ravshanligi yorug‘lik chiqaruvchi sirtning berilgan
sohasidan chiqqan va berilgan yo‘nalish bo‘yicha nurlanishni xarakterlovchi
kattalikdir. Yo‘nalishni esa uning yorug‘lik chiqaruvchi sirtga o‘tkazilgan
normal bilan tashkil qilgan i burchagi aniqlaydi. Sirtning
elementiga
tayanuvchi va d
fazoviy burchak hosil qilgan dastani ajratib olib ravshanlikni
quyidagicha yozishimiz mumkin:
.
(1.7)
Bu i burchak bilan aniqlanuvchi yo‘nalish bo‘yicha ravshanlanishi
deyiladi. Demak ma’lum bir yo‘nalishdagi ravshanlik deb, ko‘rinmas sirt
.
d
dФ
I
dФ
E
2
cos
R
i
I
Id
dФ
E
соsid
dФ
В
i
birligining o‘sha yo‘nalishda birlik fazoviy burchak ichiga yuborilayotgan
oqimiga aytiladi.
В
i
ravshanlik yo‘nalishga bog‘lik kattalik. Ba’zan bu kattalik
yo‘nalishga bog‘lik bo‘lmasligi mumkin. Bunday manbalar Lambert qonuniga
bo‘ysunuvchi manbalar deyiladi. (faqat absolyut qora jism ana shunday manba
bo‘ladi). Har bir qismi yorug‘likning barcha tomonga tekis sochadigan xira sirt
yoki muhitlar Lambert manbalariga birmuncha o‘xshaydi.
Quyoshning ravshanligi markazidan chetiga tomon birmuncha pasayib
radiusining
3/4
qismicha
masofada
ravshanlik
disk
markazidagi
ravshanlikning taqriban 80% ni tashkil qilgani tajribada aniqlangan bo‘lsa-da,
Quyosh sirti Lambert qonuniga ancha yaqin qonun bo‘yicha nurlanadi.
Yorituvchanlik S. Ravshanlik tushunchasi bilan S yorituvchanlik
tushunchasi uzviy bog‘langan bo‘lib, u integral kattalik, ya’ni birlik sirtdan
barcha yo‘nalishlar bo‘yicha 2р fazoviy burchak ichiga yuborilayotgan to‘la
oqimdir. Shunday qilib, yorug‘lik chiqaruvchi yuzadan barcha yo‘nalishlar
bo‘yicha tashqariga yuborilayotgan to‘la oqim Ф bo‘lsa, u holda
yorituvchanlik
(1.8)
bo‘ladi. Bu yerda
- manbaning yorug‘lik sochayotgan yuzi.
Yorituvchanlik bilan ravshanlik orasida
(1.9)
bog‘liqlik bor. Ф=
S munosabatning ko‘rsatishicha S yorituvchanlik,
E yoritilganlikdek o‘lchamlikka ega va sirt birligiga to‘g‘ri kelgan oqimdan
iborat. Yorituvchanlik sirtning yorug‘lanishini, ya’ni sirt birligidan ketayotgan
yorug‘lik oqimini harakterlaydi. Yoritilganlik sirt birligiga kelayotgan
yorug‘lik oqimini xarakterlaydi.
Ф
S
B
S
Yorug‘lik oqimining R intensivligi. Yorug‘lik maydonini xarakterlash
uchun yorug‘lik oqimining intensivligi tushunchasini kiritish mumkin. Birlik
fazoviy burchak ichiga oqayotgan yorug‘lik oqimi kattaligi tushuniladi va uni
quyidagicha yozish mumkin:
(1.10)
Yorug‘lik chiqarayotgan sirtni xarakterlashda ravshanlik qanday rol
o‘ynasa, yorug‘lik oqimining intensivligi yorug‘lik maydonini xarakterlashda
shunday rol o‘ynaydi. Shuning uchun ko‘pincha yorug‘lik oqimining
ravshanligi deb ham ataladi.
соsid
dФ
R
Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki. Yorug‘likning ko‘zga yoki qabul
qiluvchi boshqa bir qurilmaga ko‘rsatadigan ta’siri, dastavval, yorug‘lik
to‘lqini eltadigan energiyaning bu qurilmaga berilishidan iborat. Shuning
uchun biz optik hodisalar qonunlarini qarab chiqishdan avval yorug‘likni
o‘lchash - fotometriya to‘g‘risida tasavvur hosil qilishimiz kerak. Fotometriya
yorug‘lik to‘lqini keltirayotgan energiyani o‘lchashdan yoki shu energetik
xarakteristika bilan biror tarzda bog‘langan kattaliklarni o‘lchashdan iborat.
Yorug‘likni qabul qiluvchi qurilmalar. Bunday qurilmalarning
xossalari u yoki bu spektral oblastdagi nurlanishni sezish xarakteristikasi bilan
xarakterlanadi. 3.1- rasmda germaniy (
) va kremniy (
) asosida
tayyorlangan fotodiodlarning spektral xarakteristikalari keltirilgan. Rasmdan
ko‘rinib turibdiki, fototokning
qiymati to‘lqin uzunligiga kuchli bog‘liq.
Boshqa tipdagi yorug‘likni qabul qiluvchi qurilmalarning masalan balometrni
spektral xarakteristikalari qariyb to‘lqin uzunligiga bog‘liq emas. Shuning
uchun ham birinchi tipdagi qabul qiluvchi qurilmalar selektiv, ikkinchi tipdagi
qurilmalar esa noselektiv qurilmalar deb yuritiladi. Inson ko‘zi selektiv
yorug‘likni qabul qiluvchi qurilmalar tipiga kiradi. Uning ko‘rish funksiyasi
kunduz kuni va oqshom uchun quyidagi rasmda keltirilgan (3.2- rasm).
e
G
i
S
I
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Ma’ruzalar matni.
2.
Nigmatov K. Radioelektronika asoslari. T., 1994.
3.
Qo‘yliyev B.T. Tabiatning fizik xossalari bitmas-tuganmasdir.
Qarshi, 2005.
4.
Гершунский Б.С. Основи электроники и микроэлектроники.
М., 1990.
5.
Манаев Э.И. Основи радиоэлектроники. М., 1989.
6.
Молчанов А.П., Занадворов П.Н. Курс электроники и
радиотехники. М., Наука, 1976.
7.
Степаненко И.П. Основи теории транзисторов и
транзисторних схем. М., Энергия, 1977.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
