Yirtqichlar turkumi muhim vakillarining biologiyasi va ekologiyasi

Yirtqichlar turkumi muhim vakillarining biologiyasi va ekologiyasi
Kirish
I BOB. Yirtqichlar turkumi muhim vakillari
1.1 Yirtqichlar turkumi va fiziologiyasi
1.2. Yirtqichlar turkumi tarqalishi va turmush tarzi
II.BOB. Yirtqichlar turkumi muhim vakillarining biologiyasi va ekologiyasi
2.1. Yirtqichlar turkumi muhim vakillarining biologiyasi va ekologiyasi
2.2. Yirtqichlar turkumi muhim vakillarining himoyalanish tizimi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Tabiatdagi har xil turlarning oʻzaro munosabatlaridan biri haqida soʻrashsa, birinchi navbatda, yirtqichlilik yodga tushadi. Axir, koʻpchiligimiz lososlarni tutayotgan ayiqlarni, zebralarni yeyayotgan sherlar yoki oʻljasini ushlayotgan sakkizoyoqlarni televizorda tabiatga oid kanallar orqali koʻrganmiz. Aslida, bu bolaligimda tomosha qilish uchun ruxsat berilgan yagona telekanal edi – men buni ajoyib deb oʻylardim!
Yirtqichlilikda yirtqich oʻlja tanasini butunlay yoki baʼzi qismlarini yeydi va bundan yirtqichga ijobiy (+), oʻljaga esa salbiy (-) taʼsir kelib chiqadi. Tabiatga oid televizion koʻrsatuvlar bir hayvonning boshqasini oʻldirayotgani haqidagi holatni yoritadi, ammo bunda yirtqichlilik unchalik koʻzga tashlanmaydigan shaklga ega boʻlishi ham mumkin. Masalan, chivin sizning ozgina qoningizni soʻrsa, buni yirtqichlilikning bir turi sifatida qabul qilish mumkin. Oʻtxoʻr hayvonlarda ham shunday, masalan, sigir yoki bugʻu oʻsimlikning bir qismini isteʼmol qilishi mumkin.^1
Yirtqichlik — hayvonlar (baʼzan oʻsimliklar)ning oziqni topish va oziqlanish usullaridan biri, bir hayvonning boshqasini ushlab oʻldirishi va yeb qoʻyishi. Yirtqichlik deyarli barcha hayvonlar tipida, shuningdek, zamburugʻlar (gifomitsetlar) va hasharotxoʻr oʻsimliklar orasida uchraydi. Evolutsiya jarayonida yirtqichlik, odatda, morfofiziologik progressga olib keladi. Chunki yirtqichlarning oʻljani topib olishi uchun nerv sistemasi va sezgi organlari; uni tutib oladigan, oʻldirib yeydigan va hazm qiladigan organlari rivojlangan boʻlishi lozim. Ov qilish usuliga koʻra, yirtqichlarni poyloqchilarga va quvib yetuvchilarga ajratish mumkin. Ayrim hollarda yirtqichlar oʻljani toʻda boʻlib ovlaydi (boʻrilar). Baʼzi guruh hayvonlar orasida yirtqichlik dan parazit yashashga (zuluklar) yoki yirtqichlik dan nekrofagiya (murda bilan oziqlanish)ga oʻtish shakllari ham uchraydi. Keng maʼnoda yirtqichlik nisbatan tuban darajada turgan organizmlar sonini cheklab turishda muhim ahamiyatga ega. Yirtqichlardan zararkunandalarga qarshi biologik kurashni tashkil etishda foydalaniladi. Masalan, xon qizi qoʻngʻizi va tillakoʻz xrizopadan oʻsimlik shiralariga qarshi kurashda foydalanib kelinadi. Yirtqich bilan uning oʻljasi oʻrtasidagi oʻzaro munosabat ular har ikkalasi evolyusiyasining birgalikda borishiga, yaʼni koevolyusiyaga sabab boʻlgan. Bu jarayonda yirtqichning hujum qilish, oʻljaning esa himoya vositalari takomillashib borgan. Ana shunday munosabatlar tufayli yirtqich va uning oʻljasi populyasiyalari soni mutanosib oʻzgarib turgan. 20-asr boshlarida amerikalik A. Lotta va italiyalik V. Volterra bir-biridan mustasno holda yirtqich bilan uning oʻljasi oʻrtasidagi munosabatlarni tavsiflash uchun differensial tenglama sistemasini taklif etishdi. Sistemadagi ikkala komponentning oʻzgarib turishi (turgʻunlashtiruvchi, kamaytiruvchi yoki koʻpaytiruvchi amplitudada) matematik modeli tabiiy jamoalarning holatini tavsiflashda keng qoʻllaniladi. Tabiatda faqat „yirtqich—oʻlja“ sistemasi bilan bogʻliq boʻlgan sof holdagi oʻzgarish kam uchraydi; biroq koʻp hollarda oʻljaning son jihatdan oʻzgarishi yirtqich sonining oʻzgarishiga olib kelishi kuzatiladi. „Yirtqich—oʻlja“ sistemaning turgʻun oʻzaro bogʻlangan oʻzgarishi laboratoriya sharoitida bir hujayralilar va kanalar ustida kuzatilgan.
Yirtqich hayvonlar - asosan hayvonlarning ozuqasi bilan oziqlanadigan sutemizuvchilar guruhi. Tana uzunligi 13 sm dan 3 m gacha (ayiq), vazni - 700 kg gacha. Bu hayvonlarning yaxshi rivojlangan tishlari bor, bir nechta molarlar go'shtni yirtishga moslashgan. Bundan kam rivojlangan tirnoqlari yo'q.
Tartibda 280 ta tur mavjud boʻlib, ular ikkita turkumga, 7 oilaga birlashgan. Keling, ularning har birini qisqacha ko'rib chiqaylik.
Itlarning tumshug'i o'tkir, quloqlari tik va uzun dumi bor. Antarktidadan tashqari 30 ga yaqin tur butun dunyoda tarqalgan. Ular hayvonlarning oziq-ovqatlari, ba'zan o'lik hayvonlar bilan oziqlanadi. Ba'zi turlar yolg'iz ov qiladi, boshqalari paketlarda to'planadi.
Itlar katta foyda keltiradi, kemiruvchilarni yo'q qiladi. Arktika tulkisi va tulki qimmatbaho ov hayvonlari (mo'ynali kiyimlar); ular mo'ynali fermalarda etishtiriladi. Bo'ri xonakilashtirilgan, uy itlarining barcha zotlari undan kelib chiqqan. Bo'ri va boshqa hayvonlar foydali (shu jumladan uy) hayvonlar va qushlarni yo'q qiladi; suruvlar odamga hujum qilishi mumkin.
Ayiqlar katta tumshug'i, kuchli panjalari va ulkan tirnoqlari bo'lgan yirik hayvonlardir (qutb ayig'i eng katta zamonaviy yirtqich). Dumi qisqa. Cho'llardan arktik muzgacha bo'lgan 7 tur. Shimoliy hududlarda yashovchi ayiqlar qishlash va qishlash uchun uy quradilar. Ayiq go'shti yeyish mumkin, terilari gilam uchun ishlatiladi. Ayiqlar bir qator mamlakatlarda himoyalangan.
Rakunlar, aksincha, kichik hayvonlardir. Tana qalin momiq mo'yna bilan qoplangan, dumi uzun. Ba'zi turlari ovlanadi (mo'ynali kiyimlardan foydalaniladi). Janubi-Sharqiy Osiyoda (panda) va Amerikada 7 tur; Yevropada rakun iqlimga moslashgan.
Bir necha yil oldin qiyosiy anatomiya va DNK tahlillari asosida olib borilgan so'nggi tadqiqotlar ulkan panda (bambuk ayiq) ilgari o'ylangandek mustelidlarga emas, balki ayiqlar oilasiga tegishli ekanligini ko'rsatdi.
Yirtqich sutemizuvchilarning keyingi oilasi mustelidlardir. Ular qalin, momiq mo'yna bilan qoplangan moslashuvchan cho'zilgan tanasiga ega. 70 ga yaqin tur. Quruqlikda yashovchi turlar (qoʻrgʻon, parom, marten) sutemizuvchilar va qushlar bilan oziqlanadi. Porsuqlar teshik qazib, hayvonlar va o'simlik ovqatlari bilan oziqlanadi. Otterlarning suzuvchi membranalari bor va suv hayvonlarini eyishadi.
Deyarli barcha mustelidlar, ayniqsa, sable, norka, ermin va dengiz otteri qimmatbaho mo'ynasi tufayli ov ob'ekti hisoblanadi.
Viverridlar allaqachon yirtqichlarning boshqa kichik turkumiga kiradi. Bu kalta oyoqlari va uzun dumi bo'lgan kichik, nozik hayvonlar; ularning ko'pchiligi tashqi ko'rinishida martenlarga o'xshaydi. Ular mayda hayvonlar, ba'zan yong'oqlar bilan oziqlanadi. Afrika, Janubiy Osiyo va Janubi-G'arbiy Evropada taxminan 75 tuproq va daraxt turlari. Monguslar zaharli ilonlarni eyishi mumkin.
Gienalarga 4 turdagi itga o'xshash hayvonlar kiradi. Qisqa torso old tomondan orqaga qaraganda balandroq. Ularning qalin bo'yni va massiv boshi bor. Tana dag'al tuklar bilan qoplangan, ba'zida yeleni hosil qiladi.
Gienalar Afrika, Markaziy va Janubi-G'arbiy Osiyoda yashaydi, yarim cho'l, dasht va savannalarda yashaydi. Ular tunda yashaydilar, murda bilan oziqlanadilar, faqat vaqti-vaqti bilan tirik hayvonlarga hujum qilishadi. Bolalarga hujum qilish holatlari bo'lgan. Ular yolg'iz qolishadi, faqat ovqat paytida ular suruvda birlashadilar.
Mushuklar kichkina boshi, nozik mushak tanasi, tortib olinadigan tirnoqli kuchli oyoqlari va uzun dumiga ega. Eshitish va ko'rish yaxshi rivojlangan. Avstraliya, Antarktida, Okeaniya va Madagaskardan tashqari 40 ga yaqin tur. Ular alacakaranlık va tungi hayot tarzini olib boradilar. Ba'zi turlar yolg'iz ov qiladi, boshqalari (masalan, sherlar) guruh bo'lib ovlaydi (mag'rurlik). Arslon, yo'lbars, yaguar, puma - odamlar uchun xavfli bo'lgan yirtqichlar. Mushuklar soni sezilarli darajada kamaydi, ko'plab mamlakatlarda ular himoyalangan. Gepardlar antilopa ovlash uchun qo'lga olingan. Yovvoyi mushuk xonakilashtirilgan - uy mushuklarining barcha zotlari undan kelib chiqqan.
Birinchi yirtqichlar kreodontlar edi - yirtqich sutemizuvchilarning yana bir bo'linmasi. Bu hayvonlarning 5 oilasi Paleotsendan Pliotsengacha mavjud bo'lgan. Kreodontlar pinnipeds va zamonaviy yirtqich hayvonlarning ajdodlari.