Yirtqichlar turkumi muhim vakillarining biologiyasi va ekologiyasi

Mexanik himoyaga misol oʻsimliklarda tikanlarning yoki toshbaqalarda qattiq qobiqlarning mavjudligi boʻlib, bu yirtqich yoki oʻtxoʻr hayvonda jismoniy ogʻriqlar keltirib chiqarishi yoki yirtqichning oʻljani isteʼmol qilishiga xalaqit berishi mumkin. Koʻplab hayvonlar va oʻsimliklar oʻzlarida kimyoviy himoyani hosil qiladi. Masalan, digitalis oʻsimligi isteʼmol qilinganda juda zaharli taʼsir koʻrsatadi. Quyida pastki qatordagi rasmda koʻrsatilgan mingoyoq ham kimyoviy, ham mexanik himoyaga ega: u xavf tugʻilganda himoya uchun kulcha boʻlib oʻralib oladi hamda koʻz va terini achishtirish xususiyatiga ega zaharli modda ajratadi.
Koʻplab turlar yirtqichlar sezib qolmasligi uchun oʻzlarining tana shakli va rangini ishga soladilar. Masalan, qisqichbaqasimon oʻrgimchak gul bargining rangi va shakliga mos tuslanadi, bu esa haqiqiy gul fonida turgan paytda uni koʻrishni qiyinlashtiradi. Buni quyidagi rasmda koʻra olasizmi? Men buni topish uchun bir daqiqa vaqt sarfladim! Yana bir ajoyib misol: rangini atrofga mos ravishda oʻzgartirishi mumkin boʻlgan xameleon. Bularning ikkalasi ham kamuflyaj, yaʼni atrofdagi fon bilan aralashib himoyalanishning yorqin misolidir. Baʼzi turlar ranglarni teskari yoʻlda ishlatadi – bu yirtqichlarni ularni yeyish yaxshi emasligi haqida ogohlantiradi. Masalan, quyida koʻrsatilgan zaharli qulupnay qurbaqasi yirtqichlarni zaharli ekani toʻgʻrisida ogohlantirish uchun yorqin rangga ega, “Mephitis mephitis” yoʻl-yoʻl skuns esa qalin chiziqlaridan foydalanib yirtqichlarni oʻzining yoqimsiz hidi haqida ogohlantiradi. Ushbu ikkita misoldan tashqari koʻplab turlar yoqimsiz taʼm, zaharli kimyoviy moddalar, chaqish yoki tishlash xususiyati haqida ogohlantirish uchun yorqin yoki koʻzga tashlanuvchi ranglarda tuslanadi. Ushbu rangni eʼtiborsiz qoldirib, organizmni isteʼmol qiladigan yirtqichlar yomon taʼm yoki toksik kimyoviy moddalar tufayli kelajakda ushbu turni yemaydigan boʻladi. Ushbu turdagi himoya mexanizmi aposematik rang yoki ogohlantiruvchi rang deb ataladi.
Baʼzi zaharli yoki xavfli boʻlmagan turlar mimikriya yoki boshqa turlarning himoya rangini oʻzlashtirish orqali himoyalanadi. Beyts mimikriyasida zararsiz turlar zararli turlarning ogohlantiruvchi himoya rangiga taqlid qiladi. Agar ularga bir xil yirtqichlar xavf solsa, garchi zararsiz tur aʼzolari aslida taqlid qilgan organizmning jismoniy yoki kimyoviy himoya mexanizmiga ega boʻlmasa-da, zararsiz turlarni himoya qiladi. Masalan, aksariyat zaharli boʻlmagan va chaqmaydigan hasharot turlari ari yoki asalarilarning rangiga taqlid qiladi.