Yil O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jaligi instituti

Ravshanlik birligi. Kvadrat metrda sham yoki nit (nt; nt) – nurlanayotgan sirt ravshanligining o‘lchov birligi; nit – barcha nuqtalari birday nurlanayotgan juda kichik yassi sirtning shamlarda olingan yorug‘lik kuchining kvadrat metrlarda olingan sirt yuziga nisbati birga teng bo‘lgandagi ravshanligidir; bu holda ravshanlik va yorug‘lik kuchi shu sirtga tik yo‘nalishda o‘lchanadi.

_{ } formulaga ko‘ra, nitning kattaligi _{ } nisbat kabi belgilanadi. Praktikada karra birlik – kilonitlar ham ishlatiladi: 1 knt=1000 nt.
Nit asosiy yorug‘lik etaloni – to‘la nurlovchi vositasida bevosita aniqlanadi.
Etalonning nurlovchi teshigining ravshanligi muayyan temperatura 600000 nt yoki 600 knt bo‘ladi. SHunga qarab nitning mustaqil ta’rifini berish mumkin: nit to‘la nurlovchining platinaning qotish temperaturasidagi (2042, 15⁰K) ravshanligining _{ } qismiga (0,0000016667) tengdir.
Ba’zan ravshanlik avvalgi birlikdarda – stilb larda ko‘rsatiladi.
1 sb = _{ } nt. 1 nt = 1 detsimillistilb.

33. 
    Yoritilganlik birligi. Lyuks (lk; lx) – yoritilganlikning o‘lchov birligi. Bu – 1 kvadrat metriga tekis taqsimlangan 1 lyumen yorug‘lik oqimi tushayotgan sirtning yoritilganligidir. U _{ } nisbatdan topiladi; 1 lk = _{ } va o‘lchamligi: _{ }.
    

Ba’zida chet el adabiyotlarida lyuks metr – sham deb ham yuritiladi.


Laboratoriya ishi № 2
ODDIY O’LCHOV ASBOBLARI VA ULARDAN FOYDALANISH.

Shtangensirkul. Jismning chiziqli o’lchamlarini 0.1 mm dan 0.02 mm gacha aniqlikda o’lchash uchun ishlatiladigan asbob shtangensirkul deyiladi. Shtangensirkul yordamida qattiq jismning uzunligi, ichki diametri va chuqurliklarini o’lchash mumkin. Shtangensirkul millimetrlarga taqsimlangan qo’zg’almas chizg’ich. 1, qo’zg’aluvchan ramka 2 ga o’rnatilgan nonius 3 hamda mahkamlovchi vint 4 lardan tashkil topgan. Masshtabli chizg’ich va qo’zgaluvchan ramkaning 5 va 6 tishlari bor bo’lib, ularning ichki sirti tekis qilib ishlangan. (1-Rasm)

Jismlarning chiziqli o’lchamlarini o’lchash uchun masshtabli chizg’ich va nonius ishlatiladi. Nonius deb, asbobning shkalasiga qo’shimcha bo’lgan chiziqli masshtab yordmi bilan asosiy shkalaning o’lchash aniqligini 10-20 marta orttirish imkonini beradigan moslamaga aytiladi.
O’nlik nonius eng oddiy bo’lib, u uzunlikni asosiy shkala bo’limning 0.1 ulushigacha aniqlik bilan o’lchash imkonini beradi. Bunday nonius 10 ta o’zaro teng bo’limlarga taqsimlangan qo’shimcha chizg’ichdan iborat. Shtangensirkulning 5 va 6 tishlari bir-biriga tegib turganida nonius bo’yicha hisob nolga teng bo’ladi.