Yil O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jaligi instituti

Tovushning qattiqlik darajasi birligi. Tovushga fiziologik hodisa sifatida qaralganda har qanday tovush to‘lqini ham tovush taassuroti yuzaga keltiravermasligini ko‘ramiz. Tovushni eshitish uchun uning chastotasi 20 dan 20000 gs gacha intervalda bo‘lishi va undan tashqari, u etarlicha katta intensivlikka ega bo‘lishi zarur.

Tovush to‘lqini yuzaga keltiradigan eshitish taassurotining intensivligi tovushning qattiqligi deyiladi.
Berilgan chastotadagi tovush to‘lqinlarining hali eshitish apparati seza oladigan minimal tovush bosimi eshitilish pog‘onasi deyiladi. Tovush bosimi eshitilish pog‘onasidan kichik bo‘lgan tovushlari quloq sezmaydi. Eshitilish pog‘onasi turli chastotalar uchun turlichadir.
Birday bosimga ega bo‘lgan turlicha chastotali ikkita tovush turlicha qattiqlikdagi tovush taassuroti yuzaga keltiradi. Quloq 1000 dan 3000 gs gacha chastotalarning eng yaxshi sezadi. Bu chastotalar uchun eshitilish pog‘onasi eng kichikdir.1000 gs chastota chun eshitilish pog‘onasi _{ } ga teng. Boshqa chastotalar uchun eshitilish pog‘onasi yuqoriroqdir.
Tovush taassurotini xarakterlovchi tovush qattiqligi tovush bosimi ortishi bilan o‘sa boradi. Biroq qattiqlik bilan tovush bosimi orasida to‘g‘ri proporsionallik yo‘q. Bu bog‘lanish murakkab logarifmik ko‘rinishga ega. Agar qattiqlik darajasi tovush bosimi darajasi orqali ifodalansa, u holda sodda munosabat hosil bo‘ladi.
Veber – Fexner qonuniga ko‘ra, tovush bosimi _{ } dan p gacha o‘sganda tovush qattiqligi taqriban _{ } nisbatning logarifmiga proporsional o‘sadi.
Veber – Fexner qonunidan foydalanib, tovush qattiqligining o‘lchov birliklari shkalasini tuzish mumkin. Bu shkala bo‘yicha qattiqlikning absolyut qiymatlarini emas, balki shartli noldan boshlab hisoblanadigan tovush qattiqligi darajasi o‘lchanadi. Qattiqlikning shartli noli uchun tovush bosimi _{ } bo‘lgan etalon chastotasi 1000 gs bo‘lgan tovushning qattiqligi olingan.
Tovushning qattiqlik darajasining o‘lchov birligi fon deb ataladi.
GOST 8849-58 bo‘yicha fon quyidagicha ta’riflanadi: fon shunday tovushning qattiqlik darajasidirki, bu tovush uchun o‘shanday qattiqlikdagi va 1000 gs chastotali tovush bosimi darajasi 1 db ga tengdir.

30.