Yil O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jaligi instituti

Ishni bajarish tartibi.

1. 
   Tayoqchaning uzunligi o‘lchab olinadi.
   
2. 
   Tayoqcha eni _{ } va qalinligi _{ } shtangitsirkul yordamida o‘lchab olinadi.
   
3. 
   Tayoqchaning ℓ uchida indikator o‘rnatiladi.
   
4. 
   Har bir yuk uchun indikator ko‘rsatishi yozib boriladi.
   
5. 
   Natijalar yuqoridagi formulaga qo‘yib _{ } hisoblanadi.
   
6. 
   Natijalar quyidagi jadvalga yoziladi.
   

Jism turi	Tajriba	ℓ	m	α	ϐ	λ	E
I-jism	1
II-jism	2
III-jism	3
	o‘rta

Sinov savollari.

1. 
   Deformatsiya deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Kuchlanish nima?
   
3. 
   Elastik deformatsiya nima?
   
4. 
   Guk qonunini izohlang?
   
5. 
   YUng modulining fizik mohiyati nimadan ibora?
   
6. 
   YUng modulini o‘lchash usulini tushuntiring.
   

Laboratoriya ishi № 5
TURLI MODDALARNING KONSENTRATSIYASINI ANIQLASH.
Mashg’ulotning maqsadi: eritma kosentratsiyasini aniqlash, konsentratsiyaning nimalarga bog’liqligi haqida ma’lumotga ega bo’lish.


Ish rejasi:
1.Moddalar konsentrasiyasi haqida tushunchaga ega bo`lish.
2.Ishdagi asboblar bilan tanishish.
3.Turli konsentrasiyali eritmalarni tayyorlash.
4.Kartoshkadagi kraxmalni menzurka yordamida aniqlash.
Kerakli asbob va materiallar: elektron torozi, piknometr, distirlangan suv solingan idish, turli konsentratsiyali suyuqliklar solingan idishlar, kartoshka, menzurka, termometr.


Ishning qisqacha nazaryasi.
Konsentratsiyasi berilgan eritmada moddani miqdorini ko’rsatadi. Eritmalar deb keng ma’noda, tashqi ko’rinish va ichki tuzilish jihatidan ikki yoki undan ortiq kimiyoviy tabiati turlicha moddalardan tashkil topgan bir jinsli tizimlarga aytiladi.
Eritmalar fanda, texnikada va hayotda katta ahamyatga ega. Kimyoviy reaksiyalar eritmalarda intensivroq boradi. Eritmalar qator ishlab chiqarish sohalarida katta rol o’ynaydi: o’g’itlar, o’simlik zararkunandalariga qarshi kurash vositalari, portlovchi moddalar, ko’pchilik dorilar, qog’oz, charm va turli mahsulotlar ishlab chiqarilishi eritmalar bilan bog’liq. Hamma asosiy fiziologik suyuqliklar (qon, linfa, sekritlar, leykositlar, eritrositlar va hokazolar) eritmalardan iboratdir. Odam va hayvonlarda ovqatni hazm qilish jarayoni ozuqa moddalarni eritmalarga o’tkazishdan iboratdir. O’simliklar yer qatlamidan ozuqa moddalarni faqat eritma holatida qabul qiladi. Eritmalarning konsentratsiyasi odatda eritma og’irligining 100 qismida erigan modda og’irligi miqdorini ko’rsatadi. Eritmada erigan modda konsentratsiyasiga bog’liq holda eritma zichligi o’zgaradi. Zichlik hajm bir birlik qilib olingan eritmaning massasiga son jihatdan teng bo’lgan kattalikdir. Eritma zichligi SI sistemasida kg/m³, SGS da g/sm³ larda o’lchanadi. Eritma zichligini bilgan holda uning konsentratsiyasini aniqlash uchun jadval yoki grafikdan foydalinadi.
Mashq 1. Eritma konsentratsiyasini piknometr yordamida aniqlash.
Piknometr aniq hajmli idish. Piknometr hajmini bilgan holda, uning ichidagi suyuqlik massasini o`lchab, suyuqlik zichligini aniqlash mumkin:
(1)
Piknometr hajmi temperaturaga bog`liq holda o`zgarishi mumkin. Shuning uchun bu idishda tekshirilayotgan suyuqlik zichligi distirlangan suv zichligi orqali topiladi. Buning uchun piknometr avval suv bilan, so`ngra tekshirilayotgan suyuqlik bilan uning belgisiga qadar to`ldirilib, massasi o`lchanadi. Agar bo`sh piknometr massasi m, suyuqlik solingan piknometr massasi m<sub>2</sub>, suv solingan piknometr massasi m<sub>1</sub> bo`lsa, piknometrdagi suyuqlik massasi m₂-m, suvning massasi m₁-m bo`ladi. Piknometrga solingan suv va suyuqlik hajmlari bir xil bo`lgani uchun quyidagi tenglikni yozish mumkin:
(2)
bunda suvning tajriba paytdagi temperatura uchun olingan zichligi (jadvaldan olinadi ), suyuqlik zichligidan suyuqlik zichligi uchun quyidagi formulani keltirib chiqaramiz :