142
6–BOB. YETKAZIB BERISH ZANJIRIDA XIZMAT TURLARINI
BOSHQARISH TADBIRKORLIKNING INTEGRATSIYA
JARAYONI MAHSULOTNI YETKAZIB BERISH ZANJIRIDA
ELEKTRON TARMOQLARDAN FOYDALANISH VA BIZNES
FAOLIYAT YURG’IZISH
6.1. Logistik xizmat ko‘rsatish haqida tushuncha
“Xaridor bozori” sharoitida sotuvchi o‘zining
faoliyatini sotib
oluvchi talablaridan kelib chiqilgani hamda qaramog‘i kerak. Bunda
talablar tovarga bo‘lgan ehtiyoj bilan cheklanmaydi. Xaridor o‘zining
shart-sharoitlarini xizmatlarning tarkibi va sifati yuzasidan ham namoyish
qilib, ushbu tovarlarni yetkazib berishda namoyon bo‘ladi. Xizmatlar, u
iboraning umumiy tushunchasi sifatida kimningdir xatti-harakati, hamda
boshqalarga yordam ko‘rsatuvchi vosita ekanligini bildiradi. Xizmat
ko‘rsatish bo‘yicha ishlar, ya’ni kimningdir
ehtiyojini qondirish uchun
qilingan harakat xizmat ko‘rsatish deb ataladi.
Logistik faoliyatning tabiati moddiy vositalar iste’molchisiga turli
xildagi logistik xizmatlarni ko‘rsatishni nazarda tutadi. Logistik xizmat
ko‘rsatish taqsimot jarayonlari bilan uzviy bo‘glangan bo‘lib, tovarlarni
yetkazib berish jarayonida ko‘rsatilayotgan kompleks xizmatlarni o‘z
ichiga oladi. Logistik xizmat ko‘rsatish moddiy xizmat oqimining turlicha
iste’molchilari hisoblanadi. Logistik xizmat ko‘rsatish tovar yetkazib
beruvchi tomonidan yoki ekspeditorlik firmasi (logistik xizmat ko‘rsatish
sohasiga ixtisoslashgan) tomonidan amalga oshiriladi.
Logistik xizmat ko‘rsatish sohasidagi barcha ishlarni uchta asosiy
guruhlarga bo‘lish mumkin: sotishdan oldingi ishlar, ya’ni logistik xizmat
ko‘rsatish tizimining shakllanishi bo‘yicha ishlar;
tovarlarni sotish
jarayonida amalga oshirilib, logistik xizmatlarni
ko‘rsatish yuzasidan qilinadigan ishlar; tovar sotilganidan keyingi
qilinadigan logistik xizmatlar.
Tovarlarni sotish jarayonlariga qadar logistik xizmat sohasida
bo‘ladigan ishlar o‘z ichiga asosan xizmat ko‘rsatish bo‘yicha firmaning
siyosatini belgilaydi va ularni rejalashtirishni oladi. Tovarlarni xarid qilish
jarayonida turli-tuman logistik xizmatlar
vujudga kelishi mumkin,
masalan: omborda tovar zaxiralarining mavjudligi; talablarning bajarilishi
shu jumladan ro‘yxat asosida tanlab olish, o‘rash-bog‘lash, yuk to‘plamini
shakllantirish va boshqa jarayonlarni amalga oshirish; yetkazib berishni
ishonchliligini ta’minlash;
143
yuklarni o‘tishi haqidagi axborotlarni berib borish.
Tovar sotilganidan keyingi xizmatlar – bu kafolatli xizmat ko‘rsatish,
xaridorlarning e’tirozlari bo‘yicha majburiyatlarni ko‘rib chiqish,
almashtirish va boshqa jarayonlarni o‘z ichiga oladi.
Xaridor tovar yetkazib beruvchini tanlaganida uning logistik xizmat
ko‘rsatish sohasidagi imkoniyatlariga e’tibor beradi, ya’ni uning
raqobatbardoshligiga qo‘yilayotgan tovarning ro‘yxati
va taklif
qilinayotgan xizmatning sifati ta’sir ko‘rsatadi. Boshqa tomondan esa,
xizmat doirasini kengaytirish qo‘shimcha xarajatlar bilan bo‘g‘langandir.
Logistik xizmatlarning keng ko‘lamdagi
turlari va uning doirasida
ularning sifatlari o‘zgarishi, xizmatlarning firma raqobatbardoshligiga
ta’sir ko‘rsatish va xarajatlar miqdoriga, shuningdek,
qator boshqa
omillarga ta’sir etishi uchun aniq belgilangan ravishda iste’molchilarga
logistik xizmat ko‘rsatish sohasidagi zaruratlarni ta’kidlaydi.
Iste’mol bozorini mustahkamlash geografik omillar bo‘yicha amalga
oshiriladi, shuningdek, xizmat ko‘rsatish xususiyatlari yoki boshqa belgilar
bo‘yicha bajariladi. Haridorlar uchun ahamiyatli bo‘lgan xizmatlarni
tanlash, ularni tabaqalarga ajratish xizmat ko‘rsatish standartlarini
aniqlashni turli xildagi so‘rovlarni o‘tkazish bilan amalga oshirish
mumkin. Ko‘rsatiladigan xizmatlarni turli usullar bilan baholash mumkin.
Masalan, qo‘yiladigan tovarlarni ishonchlilik darajasini o‘z
vaqtida
yetkazib berilgan to‘plamning hissasi bilan o‘lchanishi mumkin.
Logistik xizmat ko‘rsatishning integral baholash usuli keyingi
boblarda ko‘rib chiqiladi.
Kompaniyaning resurslarini ixchamlashtirish
haridorlarga ular
aniqlangan va qulay bo‘lgan xizmatlarni taqdim etishdan iboratdir. Tovar
sotilganidan keyingi xizmatlar – bu kafolatli xizmat ko‘rsatish,
xaridorlarning e’tirozlari bo‘yicha majburiyatlarni ko‘rib chiqish,
almashtirish va boshqa jarayonlarni o‘z ichiga oladi.
Xaridor tovar yetkazib beruvchini tanlaganida uning logistik xizmat
ko‘rsatish sohasidagi imkoniyatlariga e’tibor beradi, ya’ni uning
raqobatbardoshligiga qo‘yilayotgan tovarning ro‘yxati va taklif
qilinayotgan xizmatning sifati ta’sir ko‘rsatadi. Boshqa tomondan esa,
xizmat doirasini kengaytirish qo‘shimcha xarajatlar bilan bo‘g‘langandir.
Logistik xizmatlarning keng ko‘lamdagi turlari va uning doirasida
ularning sifatlari o‘zgarishi, xizmatlarning firma raqobatbardoshligiga
ta’sir ko‘rsatish va xarajatlar miqdoriga, shuningdek, qator boshqa
omillarga ta’sir etishi uchun aniq belgilangan ravishda iste’molchilarga
logistik xizmat ko‘rsatish sohasidagi zaruratlarni ta’kidlaydi. Iste’mol
144
bozorini mustahkamlash geografik omillar bo‘yicha amalga oshiriladi,
shuningdek, xizmat ko‘rsatish xususiyatlari yoki boshqa belgilar bo‘yicha
bajariladi. Haridorlar uchun ahamiyatli bo‘lgan xizmatlarni tanlash, ularni
tabaqalarga ajratish xizmat ko‘rsatish standartlarini aniqlashni turli xildagi
so‘rovlarni o‘tkazish bilan amalga oshirish mumkin.
Ko‘rsatiladigan xizmatlarni turli usullar bilan baholash mumkin.
Masalan, qo‘yiladigan tovarlarni ishonchlilik darajasini o‘z vaqtida
yetkazib berilgan to‘plamning hissasi bilan o‘lchanishi mumkin.
Logistik xizmat ko‘rsatishning integral baholash usuli keyingi
boblarda ko‘rib chiqiladi. Kompaniyaning resurslarini ixchamlashtirish
haridorlarga ular aniqlangan va qulay bo‘lgan xizmatlarni taqdim etishdan
iboratdir.
Xizmat ko‘rsatish tizimini baholashning muhim ko‘rsatkichlaridan
bo‘lib, Tovar yetkazib beruvchi, shuningdek, xizmatlardan foydalanuvchi
uchun ham logistik xizmat ko‘rsatish darajasi hisoblanadi.
Ushbu ko‘rsatkichning hisob-kitobini quyidagi formula bo‘yicha
bajariladi:
Do'stlaringiz bilan baham: 
