Yer usti trasport tizimlari

E.Rezerford a- zarrachalarnni og’ishini tushuntirish uchun atomning planetar modelini yaratdi.Bu nazariyaga ko’ra atom juda kichik o’lchamga ega bo’lgan yadroga ega.Yadroda atomning butun massasi toplangan.Yadro atrofida manfiy zaryadlangan elektronlar aylanadi.Markazdan qochma kuchlar elektronlarning yadroga tortilishiga qarshilik ko’rsatadi.

• E.Rezerford a- zarrachalarnni og’ishini tushuntirish uchun atomning planetar modelini yaratdi.Bu nazariyaga ko’ra atom juda kichik o’lchamga ega bo’lgan yadroga ega.Yadroda atomning butun massasi toplangan.Yadro atrofida manfiy zaryadlangan elektronlar aylanadi.Markazdan qochma kuchlar elektronlarning yadroga tortilishiga qarshilik ko’rsatadi.
• Atomning o’lchami 10-11 m, yadroning o’lchami bo’lsa 10-16 m atrofida.Ko’rinib turibdiki yadro atomga nisbatan 100000 marta kichik.Shuning uchun ham a-zarrachalar yupqa metall plastinkadagi yadrolar orasidagi masofadan o’tib ketadi va u o’z yo’nalishini o’zgartirmaydi.Agar a-zarrachalar yadrolarni yaqinidan o’tsa ular og’adi. a-zarrachalar yadrolar mavjudligini isbot etmay ularning zaryadini aniqlashga imkon beradi. Elementlarning davriy jadvaldagi tartib nomeri yadrodagi protonlar sonini hamda yadro atrofida aylanuvchi elektronlar sonini ko’rsatadi.
• 1913 y. Rezerfordning o’quvchisi ingliz olimi Mozli rentgen nurlarining spektrini tekshirib,element tartib nomeri bilan rentgen nurlarini to’lqin uzunliklari orasida bo’g’lanish borligini aniqladi:
• n = A(z-b)

Bu yerda z elementning tartib nomeri; A, b o’zgarmas sonlar; n- rentgen nurining to’lqin uzunligi.

• Bu yerda z elementning tartib nomeri; A, b o’zgarmas sonlar; n- rentgen nurining to’lqin uzunligi.
• Mozli formulasi asosida rentgen nurining to’lqin uzinligini o’lchab elementning tartib nomerini topish mumkin.
• Mozli qonuni D.I.Mendeleev elementlarni davriy jadvalga to’g’ri joylashtirganini ko’rsatadi.
• Rentgen nurlari spektrini o’rganish asosida z=72 Re elementi ochilgan.
• Mozli qonuniga ko’ra elementning tartib nomeri bu oddiy nomerlash emas balki atomning musbat zaryadini qiymatini ko’rsatar ekan, atomning asosiy xossalari uning yadro zaryadiga bo’g’liqdir.
• Masalan, 11Na23 natriy atomida elektronlar 11 va protonlar 11. Protonlar va neytronlar bir zarracha nuklonlarning ikki holatini ko’rsatadi.
• Protonning massasi 1,0073 u.b. ga teng bo’lib, uning zaryadi +1 ga teng. Neytronning massasi 1,0087 u.b.ga teng,uning zaryadi nolga teng.