Yer masalasi qadim-qadimdan

I . Balandlik mintaqasi 1. ^Baland^tog‘ och^qo‘ng‘ir^tuproqlari	540
1.2
2. 0 ‘rta tog‘ iigar rang va qo‘ng‘ir tuproqlari	1660	3,7
3. To‘q rangli bo‘z tuproqlar	1050	2,4
4. Tipik bo‘z tuproqlar	3050	6,8
5. Och rangli bo‘z tuproqlar	2590	5,8
6. 0 ‘tloq bo‘z va bo‘z-o‘tloqi tuproqlar	780	1,8
7. Bo‘z tuproq mintaqasi o'tloqi tuproqlari	670	1,5
8. ^Bo‘z^tuproq^mintaqasi^botqoq-o‘tloq^tuproqlari	70	0,2
Barcha yerlar	10410	23,4
II. Sahro mintaqasi 9. ^Sur^tusli^qo'ng'ir^tuproqlar	11025	24,8
10. Sahro-qumli tuproqlar	1370	3,1
11. Taqir tuproqlar va taqirlar	1780	4,1
12. 0 ‘tloqi-taqir va taqir o‘tloqi tuproqlar	460	1,0
13. Sahro mintaqasi o'tloqi tuproqlari	1790	4,1
14. Sahro mintaqasi botqoq-o‘tloqi tuproqlari	50	0,1
15. Sho‘rxoklar	1270	2.9
16. Oumlar	12100	27,2
17. Boshqa verlar (konlar, iarliklar. suv sathi va boshqalar)	4155	1,3
Barcha Yerlar	34000	76,6
Jami yerlar	44410	100,0

Sug'oriladigan tuproqlar o‘zigaxos, alohidatuproq tiplari bolib, sug‘orm a dehqonchilikda ularning o ‘zlashtirilish davri va madaniylashganlik darajasi muhim rol o ‘ynaydi.
Tuproq hosil qiluvchi jinslar kelib chiqishining xilma-xilligi, ularning minerologik tuzilishi murakkabligi, turli xil gidrogeologik sharoitlar, quruq kontinental iqlim va o‘simliklar majmuasi har xil tuproqlaming shakllanishi uchun sharoit yaratadi.
0 ‘zbekiston hududida balandhk va sahro mintaqalari tuproqlari keng tarqalgan (7-jadval).
0 ‘zbekiston tuproqlarining bahosi va bu tuproq ulardan qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida foydalanish ko‘p jihatdan ulaming u yoki bu tuproq-iqlim mintaqalarida joylashganligi bilan bog‘liq (2-rasm).

2. Balandlik mintaqa tuproqlari

Och qo‘ng‘ir o ‘tloqi-dasht tuproqlari baland toglarda 3000- 3300 metr balandlikdan boshlab tarqalgan. Ular asosan elyuviy va delyuviy yotqiziqlarda hosil bo‘lib, odatda, tub tog‘ jinslari tuproqlari bilan aralashgan, tarkibi dag‘al skleth, ko'pincha eroziyaga uchragan. Mayda toshli tuproqlaming qalinligi, odatda, katta bo‘lmaydi, ayrim hollarda 2 metrdan oshadi. Chirindili qavatning chuqurligi 30-60 sm. Shimoliy ekspozisiyalardagi mayda zarrachali tuproqlaming chimli qatlamida 4-6 foiz chirindi mavjud, janubiy yonbag‘irlaming mayda toshli tuproqlarida chim bolmaydi, yuqori qismidagi chirindi miqdori 2-3 foizdan oshmaydi. Bu yerlardan yozgi yaylovlar sifatida foydalaniladi. Iqlim sovuqligi sababli mazkur hududlarda dehqonchilik qihnmaydi.
Jigar rang tuproqlar asosan dengiz sathidan 1200-1600 metr balandlikdagi o‘rta va past tog‘liklarda uchraydi. Ular elyuviy, delyuviy va toshli prolyuviyda yotqiziqlarda rivojlanadilar. Mayda toshli va mayda tarkibli tuproqlar chuqurhgi bir necha metrga etadi.
Chirindili qatlam chuqurligi 30 sm. dan 100 sm. gacha boladi. Yuvilib ketmagan jigar rang tuproqlarining yuqori qatlamida 4 foizdan 8 foizgacha chirindi mavjud, yuvilib ketgan tuproqlarda 1,5-3 foiz atrofida. Yuvilib ketmagan va qisman yuvilgan jigar rang tuproqlar mintaqa doirasida 30 foizni tashkil etsa, o‘rta va kuchli yuvilib ketgan tuproqlar maydoni 70 foizni tashkil etadi.
Iqlim sharoiti va tuproqlaming potensial unumdorligi jigar rang tuproqlarda yuqori hosil olishga asos boladi. Ammo yonbaglrlarining
31
nishabligi, bo‘linganligi va o ‘ta qiyaligi bois bu yerdagi tuproqlar qishloq xo'jalik o'simliklarini o'stirish uchun istiqbolli tuproqlar qatoriga kiritishga imkon bermaydi. Ulardan yaylovlar sifatida foydalaniladi. O'rmonlarda archa yog'ochi, yowoiy mevalar, dorivor o'tlar tayyorlanadi.