Yengil sanoat texnologiyalari kafedrasi «amaliy antrapologiya asoslari»

Bosh mushaklari

1	Chakka mushagi	Ponasimon suyak, chakka suyagining pallasi	Pastki jag'ni ko'taradi
2	Ko'zning aylanma mushagi	Ko'z yoshi suyagining orqa qirrasi va peshona suyagining burun o'simtasi	Ko'zni yumadi
3	Kulgi mushagi	Og'iz burchagi terisi	Og'iz burchagini yuqoriga va laterial tomonga tortadi
Bo'yin mushaklari
1	Boshning uzun mushagi	III—VI bo'yin umurt-qalari. Ensa suyagining asosi	Umurtqa pog'ona-sining bo'yin qis-mini va boshni old tomonga bukadi
2	Bo'yin uzun mushagi	Pastki bo'yin va I—III ko'krak umurtqalari, II—VII bo'yin umurt­qalari	Umurtqa pog'ona-sining bo'yin qis-mini va boshni old tomonga egadi
3	Boshning old tomondagi to'g'ri mushagi	Atlandning yon yuzasi ensa suyagi	Boshni old tomonga egadi
Oyoq mushaklari
1	Sonlarni bir-biriga yaqin-lashtiruvchi kalta mushak	Qov suyagining ostki qismi	Sonlarni bir-biriga yaqinlashtiradi
2	Dumbaning kichik mu­shagi	Yonbosh suyagining tashqi yuzasi	Bir oyoqni ikkin-chisidan uzoqlash-tiradi, qisman tashqariga buradi
3	Kichik boldir uzun mushagi	I ponasimon, I oyoq-panja suyaklarining tovon yuzasi	Oyoq panjasining laterial chetini yuqoriga ko'taradi
4	Orqa katta boldir mushagi	II—IV oyoq kaft suyak-lari, qayiqsimon va ponasimon suyaklar	Oyoq panjasini bukadi
5	Yonbosh bel mushagi	Bel umurtqasi ko'ndalang o'simtasi, yonbosh suyagining chuqurchasi	Sonni tanaga yaqinlashtiradi
6	Kichik bel mushagi	XII ko'krak va bel umurtqasi	Taranglashtiradi
7	Dumbaning katta mushagi	Yonbosh, dumg'aza va dum suyaklarining tashqi yuzasi	Chanoq son bo'g'imini yozadi
8	Noksimon mushak	Dumg'azaning ichki yuzasi	Sonni tashqariga buradi
9	Tikuvchi mushagi	Son suyagining ichki tarafida, tizza suyagi	Tizza bo'g'imini bukadi, sonni ichkariga buradi
10	Taroqsimon mushak	Tos suyagining yon-boshi, son suyagi	Sonlarni bir-biriga yaqinlashtiradi
11	Sonlarni bir-biriga yaqin-lashtiruvchi katta mushak	Qov va o'tirg'ich suyaklarining osti	Sonlarni bir-biriga yaqinlashtiradi
12	Sonning ikki boshli musha­gi (uzun va kalta boshi)	Kichik boldir suyagi­ning boshchasi	Sonni yozadi, boldirni bukadi
13	Boldir mushagi	Tovon suyagining do'ngligi	Oyoq panjasini va tovonni bukadi
14	Tovon (yoki oyoq kafti) mushagi	Tovon suyagining do'ngligi	Tizza bo'g'imini bukadi, bo'g'im kapsulasini tortadi
15	Bosh bar-moqni bukuvchi uzun mushak	Bosh barmoqning ikkinchi bo'g'ini	Bosh barmoqni bukadi
Qo'l mushaklari
1	Panjani yozuvchi tirsak mushagi	V kaft suyagining asosi	Panjani yozadi
2	Supinatsiya qiluvchi mushak	Tirsak suyagining yuqori qismi. Bilak suyagining yuqori uchi	Bilak suyagini tashqariga buradi
3	Ko'rsatkich barmoqni yozuvchi mushak	II barmoq bo'g'ini	Ko'rsatkich barmoqni yozadi
4	Deltasimon mushak	Yelka suyagining yuqori qismi, bilak suyagining pastki qismi	Qoini gorizontal holatga keltiradi, pronatsiya qilib oldinga va supi­natsiya qilib orqa tomonlarga tortadi
5	Katta yuma-loq mushak	Kurakning pastki bur-chagi	Qo'lni orqa va medial tomonga tortadi hamda ichkariga buradi
6	Yelkaning ikki boshli mushagi a) uzun boshi b) kalta boshi	Kichik boldir suyagi­ning boshchasi	Bilakni bukadi
7	Tumshuq-simon o'sim-tadan yclkaga boruvchi mushak	Bilak suyagining pasti, yelka suyagining pasti	Bilakni ko'taradi, gavdaga yaqinlash-tiradi
8	Yelkaning uch boshli mushagi	Tirsak bo'g'imining kapsulasi	Bilakni yozadi
9	Yumaloq pronator	Bilak bo'g'imining kapsulasi	Bilakni bukadi va ichkariga buradi
10	Kaftning uzun mushagi	Kaft suyaklari va tir­sak, bilak suyaklarining pasti	Kaftni bukadi
11	Kaftni tirsak tomonga bukuvchi mushak	Tirsak o'simtasidagi no'xatsimon suyak	Kaftni oldinga va tirsak tomonga bukadi
12	Yelka bilak mushagi	Yelka suyagining old lateral yuzasi	Bilakni bukadi
13	Panjani yozuvchi uzun bilak mushagi	II—III kaft suyaklari­ning orqa yuzasi	Panjani yozadi
14	Panjani yozuvchi mushak	Kaft suyagi va panja suyaklari	Panjani yozadi
15	Jimjiloqni yozuvchi mushak	Jimjiloq	Jimjiloqni yozadi
16	Bosh bar­moqni yaqin-lashtiruvchi mushak	Bosh barmoqning asosiy bo'g'inlari	Bosh barmoqni boshqa barmoqlar-ga yaqinlashtiradi
17	Yelka mushagi	Yelka suyagining old yuzasi	Bilakni bukadi
18	Yelkaning uch boshli mushagi	Yelka suyagining orqa yuzasi, lateral yuzasi	Tirsakni yozadi
19	Tirsak mushagi	Tirsak suyagining orqa yuzasi	Bilakni yozadi
20	Kaftni bilak tomonga bu-kuvchi mushak	Ikkinchi kaft suyagining asosi	Kaftni bukadi, uni bilak bilan qo'shib ichkariga buradi
21	Panjani bukuv-chi yuza mu­shagi	Payi ayrisimon ikkiga •boiinib, II-V bar-moqlarning o'rta bo'g'inlari tanasiga birikadi	Panjani bukadi
22	Kvadrat pronator	Tirsak suyagining old sathi. Bilak suyagi­ning old sathi	Bilak va kaftni ichkariga buradi
23	Yelka bilak mushagi	Yelka suyagining old lateral yuzasi	Bilakni bukadi

Ishning bajarish tartibi

1. 
   O’qituvchi talabalarning laboratoriya ishining uslubiy ko’llanmaga kiradigan asоsiy ma’lumоtlarning mazmuni bilan tanishtiradi.
   
2. 
   Bitta Ishning nomi misоlida o’qituvchi laboratoriya ishi uslubiy qo’llanmaning har bir bo’limini tushintirib beradi.
   
3. 
   Talabalar guruhi 2 yoki 3 ta guruhchalarga bulinadi va har bir guruhchadagi Ishning nomi yoki muammо beriladi va ana shu Ishning nomi va muammоlar bo’yicha talabalar uyda mustaqil ishlashlari kerak
   

Hisobot tayyorlash

1. 
   Uslubiy va ishchi qo’llanmalarning zarurligi bilan tanishish.
   
2. 
   Bajarilayotgan laboratoriya ishi uslubiy qo’llanmalarni mazmuni bilan tanishish.
   
3. 
   Yuqоrida keltirilgan savоllarni mustaqil ravishda hal etish uchun o’qituvchi har bir talabaga alоxida-alоxida mavzular bo’yicha uy vazifasi beradi.
   

Nazorat savollari

1. 
   Skelet nima?
   
2. 
   Suyaklarning shakli va tuzilishi qanday?
   
3. 
   Bo’g’imlarning shakli va tuzilishi qanday?
   
4. 
   Ellipsimon va egarsimon bo’g’imlar qanday shakilda?
   
5. 
   Kalla suyagi nechi qismdan iborat?
   
6. 
   Qovurg’alar qanday suyaklardan tashkil topgan?
   

2-LABORATORIYA ISHI

ISHNING NOMI: TANA TUZILISHINING VA PRОPОRTSIYALARINING TURLARI

Ishdan maqsadi : Оdam tanasining mutanоsibligi va tana tuzilishini o’rganish

Ishni bajarish uchun kerakli asbob uskunalar: plakatlar, оdamning tashqi ko’rininshini maketlari, rasmlari, santimetrli lenta.

Nazariy qism

Odam tanasining mutanosibligi
Odam tanasi bosh, gavda, qo'l va oyoqlardan iborat. Bular-ning har biri o'z navbatida bir qancha qismlarga bo'linadi. Tana-ning har bo'limi har bir odamda yoshiga va jinsiga qarab har xil kattaliklarda bo'ladi. Bu faqat turli yoshdagi va bir xil jinsdagi odamlarni solishtirish natijasida aniqlanadi. Tana qismlarining bir-biriga mutanosibligi proporsiya deb ataladi. Bunda tananing proporsiyali o'lchamlari nazarda tutiladi.
Buning uchun o'lchamning mutanosibligini quyidagi uchta tekisliklarning biridan olish murnkin: frontal, sagittal va transversal. Mutanosiblik qadimdan o'rganib kelinadi. Qadimgi misrliklar odam qomatini tasvirlashda qomat mutanosibligini e'tiborga olishgan. Qomatni tasvirlashda mutanosiblik bilan bog'liq ravish-da moduldan ham foydalanilgan (2.1-rasm).
Kiyimni konstruksiyalashda turli mutanosibliklarni hisobga olish kerak. Tana mutanosibligi har xil bo'lganligi uchun asosiy ko'rsatkichlar: ko'krak aylanasi, bo'y va to'lalik bo'yicha o'lchamlar olinadi. Zamonaviy antropologiya erkaklar va ayollar orasida tez-tez uchrab turadigan quyidagi asosiy mutanosiblik turlarini ajratib ko'rsatadi. Professor V.V. Bunak katta yoshli aholi orasida ko'proq uchraydigan uchta asosiy mutanosiblik turini ajratadi: dolixomorf, mezamorf va braximorf (2.2-rasm).