Yengil sanoat texnologiyalari kafedrasi «amaliy antrapologiya asoslari»

Dolixomorf tur — bu turga mansub kishilarning qo'1-oyoq-lari uzun, tanasi qisqa va ixcham bo'ladi.
Braximorf tur — bu turga mansub odamlarning oyoqlari nisbatan qisqa, tanasi uzun va yirik bo'ladi.
Mezamorf tur — bu turga mansub kishilar oraliq turdagi kishilar hisoblanadi.
P.N. Bashkirov katta yoshli erkaklarning tana mutanosibligi­ni quyidagi 2.1-jadvalda ko'rsatilganidek ifodalaydi.
Odam bo'yining uzunligi ularning oyoq uzunliklariga bogiiqdir. Shuning uchun bo'yi uzun odamlar dolixomorf tur­ga mansub bo'lsa, bo'yi past odamlar braximorf turga man-subdir.

2.1- rasm. Odam modul sistemasi.


2.2- rasm. Odam tanasining mutanosibligi:
a — dolixomorf tur; b — mezamorf tur; d — braximorf tur.

2.1-jadval

Turli mutanosiblikdagi erkaklar ayrim tana bo'limlari o'lchovlarining
butun tana uzunligiga nisbati, %

Mutanosiblik turi	Tana uzunligi	Yelka uzunligi	Tos kengligi	Qo'l uzunligi	Oyoq uzunligi
Dolixomorf	29,5	21,5	16,0	46,5	55,0
Mezamorf	31,0	23,0	16,5	44,5	53,0
Braximorf	33,5	24,5	17,0	42,5	51,0

Tana mutanosibligining jinsiy farqlanishi. Bir xil turdagi erkak va ayollarning o'lchamlari bir xil bo'lmaydi. Ulardagi farq asosan yelka kengligi va tos suyagining shakliga bog'liqdir. Erkaklarning jussa asosi tepaga qaragan kesik konus shaklida bo'ladi. Ayollarniki esa pastga qaragan kesik konus shaklida bo'ladi. Erkaklarning tos suyaklari yelka suyaklaridan ancha kichik, ayollarning yelkalari tos suyaklaridan katta bo'lishi mumkin, lekin erkaklarnikidan kichikroq bo'ladi. Ayol va erkak­larning qo'l va oyoqlari uzunligi taxminan bir xildir (2.2-jadval).
Odam tanasining mutanosibligi yoshi qaytgan sari sezilarli darajada o'zgaradi. Bosh va tana nisbiy o'lchamlarining kamayi-shi va qo'1-oyoqlarning nisbiy uzayishi natijasida mutanosiblik o'zgarib turadi. Bu vaziyat odam hayotining turli davrlarida ki-yimning shakli va mutanosibligiga ta'sir qiladi.
Tana mutanosibligining yoshga qarab o 'zgarishi. Tana muta­nosibligining o'zgarishi odam bo'yining o'sish davridan bosh-lanadi. Asosan bu o'zgarishlar bosh aylanasi va jussaning ki-chrayishi hamda tana o'lchamlarining o'sishi bilan farqlanadi (2.3-rasm). Masalan, chaqaloqning bosh uzunligi tana uzunligi-ning 25% ini, oyoq uzunligi 30% ini tashkil qiladi. Ko'krak ayla­nasi bosh aylanasidan ikki baravar katta. Katta yoshdagi odam-larda bosh uzunligi 13% ni, oyoq uzunligi tana uzunligining 53% ini tashkil qiladi.
2.2-jadval