Yengil sanoat texnologiya

Tikuvchilik tsexidan so’ng tayyor sochiqning tajriba asosida olingan natijalari
3.10-Jadval

Uzunlik bo’yicha o’lchamlar (sm)								Massa
Chap Kromka	Kichik Mahra	Chap Bardyor	Katta mahra	O’ng bardyor	Kichik mahra	O’ng kromka	Jami
1.5	5,3	5,2	63,0	5,6	5,8	1,6	88,0		211
1.4	5,6	5,4	63,2	5,4	5,9	1,4	88,3		203
1.3	5,9	5,6	63,2	5,4	5,7	1,5	88,5		201
1.4	5,6	5,4	63,2	5,4	5,8	1,4	88,6		200
1.3	5,8	5,4	62,7	5,5	5,8	1,5	88,3		204
1.3	5,6	5,3	63,3	5,4	5,8	1,3	88,0		202
1.6	5,6	5,6	62,6	5,7	5,8	1,4	88,2		201
1.3	5,9	5,7	62,6	5,6	5,7	1,8	88,4		202
1.3	5,8	5,7	62,8	5,5	5,6	1,6	88,0		203
1.4	5,9	5,6	62,9	5,8	5,7	1,6	88,5		203
1.6	5,5	5,6	62,5	5,8	5,7	1,4	88,0		203
1.4	5,9	5,7	63,3	5,7	5,9	1,5	89,2		204
1.5	5,8	5,8	63,3	5,6	5,7	1,7	89,2		204
1.4	5,8	5,6	62,6	5,6	5,6	1,6	87		202
1.7	5,6	5,5	62,5	5,5	5,7	1,3	87,9		202
1.7	5,6	5,7	62,8	5,6	5,8	1,4	88,4		202
1.65	5,6	5,5	62,6	5,6	5,8	1,5	87,8		202
1.4	5,9	5,7	63,2	5,6	5,7	1,5	89,0		202
1.6	5,6	5,6	63,2	5,6	5,9	1,4	89,0		201
1.3	5,8	5,6	62,7	5,5	5,6	1,6	88,0		200
1.45	5.70	5.56	62.9	5.55	5.75	1.50	88.3		201

Tajribalardan bizga ma’lum bo’ldiki 50x85 ‘APPLE’m tipidagi sochiq ishlab chiqarishda sochiqning uzunligi me’yordan ko’ra ko’proq. Shuningdek sochiqning yuza zichligi ham me’yordan ko’proq ishlab chiqarilayabdi.

“ITEMA” firmasining G-9500 rusumli mashinasida 50x85 sm “APPLE" tipidagi tayyor sochiqning uzunligi bo’yicha sochiqning ishlatilishi va qisqarishini aniqlash uchun o’tkazilgan sinov natijalari

3.11-Jadval

No	Texnologik o’timlar nomi	Umumiy uzunlik (kromkadan kromkagacha)		Uzunlik Mahra		Yuqori Bardyor Uzunligi		Pastki Bardyor Uzunligi		Yuqori kromka uzunligi			Pastki kromka uznligi
		Sm	%	sm	%	Sm	%	Sm	%		Sm	%		Sm	%
1	Hisoblangan to’ldirish parametrlari	105.0	0	97.0	0	8.0	0	8.0	0		4.0	0		4.0	0
	To’quv jarayonidan so’ng	95.53	-9,01	88.95	-8,2	5,70	-28,7	5,70	-28,7		3,27	-18.2		3,27	-18.2
3	“Tamblyor” da bo’yash va quritishdan so’ng	92,05	-12,3	85,57	-11,7	5,72	-28,5	5,74	-28,2		3,36	-16		3,38	-11.0
4	Qurutish,burash stabillash mashinadan so’ng	92,03	-12,3	85,69	-11,6	5,66	-29,2	5,67	-29,1		3,34	-16.5		3,29	-17.7
5	Tayyor mahsulot	-		85,4	-11,9	5,56	-30,5	5,57	-30,3		1,45			1,50

Yuqoridagi umumiy jadvalning diagrammalir quyida keltirilgan (3.1-rasm); (3.2-rasm);

50x85 sm “APPLE” tipidagi sochiqning umumiy uzunligining o’timlar bo’yicha natijalari diagrammasi.
3.1-rasm


50x85 sm “APPLE” tipidagi sochiqning mahra uzunligining o’timlar bo’yicha natijalari diagrammasi.
3.2-rasm

III-bob Bo’yicha xulosa
Korhonada o’tkazilgan tajribalardan quyidagilarni xulosa qilish mumkin:

1. 
   Mahsulot kengligi bo’yicha:
   

• 
  To’quvdan so’ng mahsulot eni 4.9% ga qisqardi
  
• 
  Bo’yalgandan so’ng eng katta qisqarish kuzatildi-16.6%
  
• 
  Matoning kengligini kengaytirish jarayonida 3.6% ga o’sdi va umumiy qisqarish -13 % ni tashkil etdi.
  
• 
  Oxirgi o’timdagi tayyor mahsulot uzunligi 49.3 sm va bu GOST 11027-2014 talablariga javob beradi.
  

2. 
   Mahsulot uzunligi bo’yicha:
   

• 
  To’quvdan so’ng mahsulot uzunligi 8.6% ga qisqardi
  
• 
  Keyingi bosqichlarda mahsulot kengligi qisqarishi 12.3% ni tashkil etdi
  
• 
  Bardyor va kromkani kengligi o’zgarishi to’quvda -26% va -16% ga o’zgardi va bu o’zgarishlar keyiongi o’timlarda ham shundayligicha qoldi.
  

Tayyor mahsulot umumiy uzunligi 88.36 sm va bu nominal uzunlikda 3.36 sm ko’proq. Va buning natijasida har bir sochiqdan 10grammdan ortiqcha harajat bo’lmoqda.

IV-BOB. TO’QIMACHILIK MAHSULOTLARI EKOLOGIYASI
Paxtachilik, to‘qimachilik va yengil sanoat korxonalaridagi ish jarayonidan ajralib chiqadigan zararli omillarga: chang, zaharli gazlar, zaharlar, yuqori harorat, havoning namligi, shovqin, tebranish va material iflosliklari kiradi. Chang - havoda aylanib yura oladigan qattiq yoki suyuq moddalarning juda mayda zarralaridir. Ishlab chiqarish xonalaridagi havoning tozaligi ishchilarning salomatligida katta ahamiyatga egadir. Ishchilar tangli havodan nafas olganda yuqori nafas yo‘llari qichiydi va kishi o‘zi hohlamagan holda yuzaki nafas oladi, bu esa o‘pka faoliyatiga salbiy ta’sir qiladi va turli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Changli xonalarda ko‘z shilliq pardalarini qichishtirib konyuktivit kasalligini keltirib chiqaradi va shu bilan birgalikda chang zarrachalari tuberkulyoz tayoqchalarini va zararli bakteriyalarni tashuvchi vosita hamdir. Yirikroq chang burun - xalqumda ushlanib qoladi, mayda chang esa nafas olish aьzolarnga kiradi. Havoning harakatlanmsh tezligi changning aylanib yurish tezligidai past bo‘lganda 0,1-10 mkm o‘lchamli chang zarrachalari o‘zgarmas tezlik bilan o‘tirali. Changzarrachalariningaylanibyurishtezligi Stoks formulasidananiqlanadi

buyerda: Vr - changzarrachalariniaylanibyurishtezligi, m/s;
r - ashyoningzichligi, kg/m³;
d - zarrachalardiametri, mkm.
Changning inson organizmiga zararli ta’siri darajasi uning o‘lchamlariga bog‘liq:
- agar 50 mkm va undan katta o‘lchamli chang zarrachalari yuqorigi nafas olish organlarida ushlanib qolsa, u zarar yetkazmaydi;
- agar 10-50 mkm o‘lchamli chang zarrachalarinafasolishorganlarigachuqurkiribborsa, judaozmiqsordagichango‘pkagao‘tadi:
- agar 10 mkmdankichikchangzarrachalarinafasyo‘llariningtarmoqlanishjoylarigakiribborsa, ularorganizmuchunxavflihisoblanadi;
- agar 1 mkmdankichiko‘lchamlichangzarrachalario‘pkagakiribborsa, bujudaxavflidir; chunkisilikozkasalliginikeltiribchiqaradi.
Changningzararliligiuningo‘lchamivakimyoviyxossalarigabog‘liq. Sanitariya me’yorlaridaishmintaqasihavosidagichangningquyidagiruxsatetilgancheklimiqsori (REChM) ko‘zdatutilgan: 2mg/m³ - tarkibida 10 foizvaundanko‘pmiqdordaerkin kremniy qo‘shoksidiS_iO₂bo‘lgano‘simlikvahayvonotchangiuchun: 4mg/m³ - tarkibida 10 foizgachamiqsordaS_iO₂bo‘lgano‘simlikvahayvonot, changiuchun; 6mg/m⁵ - tarkibida 2 foizgachamiqsordaS_iO₂bo‘lgano‘simlikhamdahayvonot, mineral changiuchun. Masalan: changning REChM g‘umbakniqaytaishlashfabrikalarida 4mg/m³ga, havoningchangbilanifloslanganligi 65-75 mg/m³ga, S_iO₂miqsoriesa 1,7 foizgayetadi, buesa sanitariya me’yoridano‘nsakkiz marta ko‘proqdir. Sanoatkorxonalariniloyihalashning sanitariya me’yorlarigamuvofiqzararlimodalarinsonorganizmiuchunzararlilikdarajasigako‘raxavflilikbeshtoifagaajratiladi: 1-favquloda xavflimodalar; 2-o‘ta xavflimodalar; 3-o‘rtacha xavflimoddalar; 4-xavfli modalar; 5-kam xavflimodalar. Zararligazlarvabakterialiflosliklar. Masalan: Pillaquritish, qaytaishlashkorxonalaridazaharligazlarpillalarnichuvitishvachiqindilarniqaytaishlashsyexlaridanchiqadi. Bundaygazlarqatoriga ammiak va serovodorod kiradi. Ammiak (NN₃)-rangsiz, nafasniqaytaruvchio‘tkirhidli, portlashjihatdanhavfli gaz bo‘lib, REChM-20 mg/m³; Sulfat angidridi (N₂S)-rangsiz, qo‘lansahidli gaz bo‘lib, kuchlizaharlarqatorigakiradi. REChM-10 mg/m³; Matbachiliksanoatidaajralibchiqadiganzaharligazlar, kislotalargaquyidagilarkiradi. stirol, nitril akril kislotasi, xlorlivafosforli vodorod, benzol, benzin, toluol, sirka kislota, azot vako‘miroksidi, ammiak va sulfat angidridi. To‘qimachilikkombinatidaoxortayyorlashda sulfat kislotasi, xlorid vasirkakislotalari, o‘yuvchi natriy vamatolariibo‘yashdaoltingugurtbirikmalari (Na₂S), xlorlibirikmalar (NaCL), o‘yuvchiishqor (NaOH) vaboshqakimyoviymodalarqo‘llaniladi. Jamoat, turarjoyvaishlabchiqarishbinolaridaengko‘ptarqalgan, havoniifloslantiruvchimodalarqatorigako‘mirqo‘sh oksid SO₂kiradi. Odatdagi atmosfera havosidahajmbo‘yicha 0,03-0,04 foizmiqdorida SO₂bo‘ladi. Tarkibida4-5 foizmiqdorida SO₂bo‘lganhavosog‘liquchunhavflidir.
Zaharlimodalarinsonorganiemiganafasolishyo‘llari, terivaoshqozon-ichakyo‘liorqalikiradi. Ishlabchiqarishxonalaridamazkurgazlarningmavjudbo‘lishiyoqimsizchirindihidinikeltiribchiqaradi. Tadqiqotlarma’lumotlarigako‘ra, pillatortishsyexlaridayozda vodorod sulfidningmiqsoriREChMdanoshiqbo‘ladi, buesapillatorgishxonasininghavosidayoqimsizhidbo‘lishigaolibkeladi. Jumhuriyatimizdagi sanitariya va gigiyena ilmiy-tekshirishinstitutio‘tkazgantadqiqotlarshuniko‘rsatadiki, pillatortishxonalarihavosidahammavaqg angina kasalliginiqo‘zg‘otuvchilar-enterkoklarko‘pmiqsordabo‘ladi. Ular chuvatishjarayonidag‘umbaklardanajralibchiqadi. Gʻumbaklarichidahavflimikroblarmavjudbo‘lib, ular pillalargaishlovberishjarayonidachuvatishtoslaridagiissiqsuvga, undanesa xona havosigao‘tadi. Zaharlimodsalarbilankuchlizaharlangandaquyidagitarzdadastlabkiyordamko‘rsatishlozim: - benzin, uayt-spirtibilanzaharlangandaunitozahavogaolibchiqish, tinchqo‘yish, kiyiminiyechish, valerian tomchisiichirish, hushidanketgandaesanavshadilspirtihidlatish; - ammiak bilanzaharlangandauningoshqozonini limon yokisirkakislotalarining I foizeritmasiqo‘shilgansuvbilanyaxshilabyuvibtozalash; - dixloratbilanzaharlangandaunitozahavogaolibchiqish, kislorod berish, achchiq shirin choyberish; - azot oksvdibilanzaharlangandaunga kislorod berish, navshadilspirtihidlatish; - xlor vauningbirikmalaribilanzaharlangandatozahavogaolibchiqish, kislorod berish, iliqsuvbug‘ibilannavshadilspirtihidlatish, kofein, korvalolichirish, batamomtinchqoldirish. Agarzararlimodsalarmiqsoriruxsatetilgancheklime’yorlardanoshibketsa, shamollatish, so‘rishdastgohlariningishlashiniyaxshilashhamdauskunalarnizichlashchoralarikuriladi; Xona havosidagichangnikamaytirishdaquyidagitadbirlarqo‘llaniladi: umumiyshamollatish, zontlarqo‘llash, aspirasiyalash, kopsulyasiyalash, gardishlardanso‘rish. Paxtachilik, to‘qimachilikvayengilsanoatkorxonalaridanajralibchiqayotganchangnio‘shajoyningo‘zidaaspirasiyalashorqaliso‘ribolishusuliqo‘llaniladl. Havomuhitiningsanitariyaahvolininazoratqilishuchun laboratoriya, shoshilinchva avtomatik usullardanfoydalaniladi. Laboratoriya usulianiqbo‘lib, ko‘pvaqgnitalabqiladi. Tahlilning tez o‘tkazilishini gaz xromotografiyausulita’minlaydi. Shoshilinch (ekspress) usulhavodagikimyoviymoddalarmiqdoriniunchakattabo‘lmagananiqlikbilan tez aniqlashdaqo‘llaniladi. Buusulbilan: ammiak, vodorod sulfid, sulfat angidrid, asetilen, uglerod oksid, azot oksidlar, etil efiri, benzin, benzol miqdorinianiqlashmumkin. Havoningchangbilanifodalanganlikdarajasinianiqtashuchun AFA filtrlariqo‘llaniladi. Hozirgivaqtda sanitariya texnikasihavonitozalaydiganturliqurilmalargaega. Qandayqurilmalardanfoydalanilishichangningtasnifiga, guruhigabog‘liq:
1-juda yirik disperslangan chang; 2-yirik dispersli chang (paxta changi); 3-o‘rtacha dispersli chang; 4-mayda dispsrsli waiir (ipakchilik va to‘qimachilik sohasidagi chang); 5-juda mayda dispersli chang ( syement va un changi);Changning dispers tarkibi deganda changdagi har xil kattaliksagi chang zarrachalarining miqdori tushuniladi. Masalan, o‘tkazilgan tajribalar yulish-yulish uskunalarining changli chiqindilari dag‘al dispersli chang. Pillalarga quruqlayin ishlov berish xonasining havosidagi chang tarkibida zarrachalari 0,05 mm dan kichik bo‘lgan fraksiyalar ko‘p miqdorda 50-60 foizgacha bo‘ladi. Bunday chang muallaq holatda bo‘ladigan havoni tozalash uchun yuqori samarali chang tozalagichlardan foydalanish zarur

V-BOB. IQTISODIY SAMARADORLIK
“ART SOFT TEX” mchj korhonasida o’tkazilgan tajribalar asosida ishlab chiqarilayotgan sochiqning uzunligi standartdan ko’ra uzunroq ekanligi aniqlandi. 50x85 sm “APPLE “ tipidagi sochiqning uzunligi tajriba natijasida o’lchanganda 88.3 sm tashkil etdi. 3.3 sm sochiq korhona uchun ortiqcha harajat hisoblanadi.
50x85 sm “APPLE” tipidagi sochiqning standart bo’yicha og’irligi 191 gramm bo’lishi kerak . Lekin sochining uzunligi miqdori 3.3 sm ga uzunligi hisobiga sochiq vazni 201 grammni tashkil etmoqda. Natijada har bir sochiqdan 10 grammdan ortiqcha harajat yuzaga kelgan.
1 kg sochiqning bozordagi o’rtacha sotilish narxi 55,000 so’m ekanaligini bildik. Hisob –kitobga ko’ra 1 gram sochiqning sotilish narxi 55 so’m. 1 kilogramm sochiqda ortiqcha harajat summasi 275 so’mni tashkil etmoqda. Agar buni 1 tonna hisobiga olinsa 275.000 so’mni tashkil etadi. Korhonaning kunlik quvvati 10.000 tonnadan ko’proq.

UMUMIY XULOSA

1. 
   To’qimachilik mahsulotlarining geometrik o’zgarishlariga turli xil omillar sabab bo’ladi: To’qimachilik mahsulotlarining hom ashyolari tarkibi tuzulishi. Pahta xom-ashyosidan to’qilgan matolar yuvilgandan so’ng yoki namlangandan so’ng sezilarli darajada qisqaradi. Matodagi iplarning to’qima tuzilishidagi bo’shliqlarni to’ldiruvchanligi yuqori.
   
2. 
   Turli tolalardan tayyorlangan matolarning qisqarishi turlicha bo'ladi, Sezilarli darajada qisqarishni oldini olish uchun matolar majburiy ravishda qisqartiriladi (mato maxsus qisqarish mashinalarida ishlov beriladi -) yoki qisqarishga qarshi pardozlash ishlari olib boriladi (sintetik moddalar, qatronlar bilan ishlov beriladi), bu jarayonda matoga ishlov berish minimal taranglikda amalga oshiriladi.
   
3. 
   To’qimachilik mahsulotlarini geometrik o’lchamlarini aniqlashda turli xil usullar mavjud. Bu usllardan foydalanishda olingan namunaning tarkibiga va ishlab chiqarish jarayoniga e’tibor berish lozim.
   
4. 
   O’tkazilgan tajribalardan quyidagilar ma’lum bo’ldiki: to’quv jarayonidan so’ng yarim tayyor mahsulotlar sezilarli darajada qisqaradi. Bo’yash yuvish pardozlash jarayonlarida ham matolar qisqarishi yuqori bo’ladi. Bunga sabab matolar xo’llanishi oqibatida va qurishi natijasida iplarning kirishishi kuzatiladi. Keyingi o’timlarda matolr geometrik o’lchamlari sezilarli o’zgarishlar kuzatilmaydi.
   
5. 
   “ART SOFT TEX” mchj korhonasida o’tkazilgan tajribalar asosida ishlab chiqarilayotgan sochiqning uzunligi standartdan ko’ra uzunroq ekanligi aniqlandi. 50x85 sm “APPLE “ tipidagi sochiqning uzunligi tajriba natijasida o’lchanganda 88.3 sm tashkil etdi. 3.3 sm sochiq korhona uchun ortiqcha harajat hisoblanadi. Bu uzunlik o’z navbatida sochiq vaznigaham ta’sir etadi. Korhonada har bir shunday tipdagi sochiqlardan 10 grammdan ortiqcha sarf harajat qilinmoqda. Bu muammoni hal etish uchun har bir assortiment uchun qisqarishni oldindan baholash formulasi ustida ish olib borish kerak.
   

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. 
   O’zbekiston Respublikasi prezidentining 2017 yil 7-fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini Harakatlar strategyasi to’g’risida” gi PQ-4947-sonli qarori.
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasi prezidentining 2019-yil 12-fevraldagi “To’qimachilik va tikuv-trikataj sanoatini isloh qilishni yanada chuqurlashtirish va uning eksport salohiyatini kengaytirish chora-tadbirlari to’g’risida” gi PQ-4186 -sonli qarori.
   
3. 
   Boymurаtov B.X., Dаminov А.D. Iplarni to’quvchilikka tayyorlash. Toshkent: “Niso poligraf ”. 2017.
   
4. 
   Nikolayev S.D., Sumarukova R.I., Vlasov P.V., Yuxin S.S. Iplarni to’qishga tayyorlash jarayonlari nazariyasi va texnologiyasi. Toshkent: “O’zbekiston”, 2005.
   
5. 
   https://www.muratec.net/tm/products/aw/qpro_ex.html
   
6. 
   Проспекты фирми Шляфхорст. Autoconer 5X. Новейшая техника для обеспечения качества.
   
7. 
   https://www.textileworld.com/textile-world/textile-news/2001/05/autoconer-x5-type-v-fully-reflects-the-trend-towards-automation/
   

8. 
   www. Arxiv. Uz
   
9. 
   www.fadis.it
   
10. 
    Техническая документация фирмы SSM/ [Електронный ресурсъ.-Режим доступа: www.ssm.ch.
    
11. 
    Гордеев. В. А., Волков. П. В. Ткачество. М.: Легкая и пищевая промышленност. 1984
    
12. 
    Смирнова. Т. В. Сокращенная подготовки основ к ткачеству на сновально- шлихтовальном агрегате. Aвтореф. дис. … кан. тех. наук. Москва:. 2015 г.
    
13. 
    Servotronic-1100. Проспект фирмы Prashant gamatex/Sectional warping machine/ 2018г.
    
14. 
    Siddiqov P.S. Texnologik jarayonlarni loyhalash. Toshkent: “Fan”, 2006.
    
15. 
    Кукин. Г. Н., Саловьев. А. Н. Текстиьное материаловедение. Москва: Легпрамбытиздат.
    
16. 
    Иванова. Т. П. Технология и оборудование для подготовки нитей к ткачеству. https://docplayer.ru
    
17. 
    https://ankor-tex.com/laboratornoe-oborudovanie/raznoe.html
    
18. 
    Кетат. Л. В., Новикова. Г. А. Лабараторный практикум по технологии подготовки нитей к ткачеству. РПК: «Политехник» Волгоград 2006
    
19. 
    www. Ziyonet.uz
    
20. 
    Алешин П.А., Полетаев В.И. – Лабораторный практикум по ткачеству М., Легкая индустрия 1979 й.
    
21. 
    G’aniyev. T. A. “To’qimachilik sanoatida mehnat muhofazasi” Toshkent: 2013 yil “3-bob 107-109 betlardan
    
22. 
    www. Arxiv.uz