Yengil sanoat jihozlarini

1.2. Jihozlarni ishlatish jarayonida ularning
texnik holatini baholash
Yengil sanoat korxonaiari mashina yoki uskunalarining texnik holati
6

---

uiaming tarkibiy tuzilish ko‘rsatkicMarining sonli qiymatlari bilan bahola- 
nadi. Geometrik oichamlaming bosimi, aylanish chastotasini, tebranish 
amplitudasi, shovqin darajasi, haroratini, kuchlanishi va quwatini tavsi- 
flaydiganfizikkatta^artaridbiy tuzilish ко‘г5а1к1сЫап,уа’ш strukturaviy 
parametrlardir. Strukturaviy parametrlar nominal (S^), ruxsat etilgan (S^) 
vachegaraviy (S ^ bo‘ladi.
Strukturaviy parametming nominal qiymati bosMang* ich hisoblanib, 
yangjmahsulotparametrigamoskeladi. Strukturaviy parametriaming ruxsat 
etilgan qiymati nosozlikning chegarasi hisoblanadi. Foydalanish muddati 
tugamagan paytidamashinaishgayaroqli,lekinpastsamaraberib, nav- 
batdagi ta’mirgacha ishlashi mumkin bo‘ Isa ham, u nosoz hisoblanadi. 
Mashinaning qolgan holatini 1 -rasmdan (I, II, 1П) tushunib olish mumkin.
Strukturaviy parametming chegaraviy qiymati mashina samara- 
dorligining shunday pasayishiga mos keladiki, unda mashinadan foyda­
lanish texnik va iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘lmay qoladi.
Texnik ish holati
Ishga qobiliyatlilik holati
Ishga qobiliyatsizlik 
holati
/
................ .. 
' ■
JT
------
^ 
Ш
I
1 -rasm. Strukturaviy parametriaming mashina ishlash davomiyligiga 
nisbatan o‘zgansh grafigi

---

To‘xtab qolishlar vaqt o‘tishi bilan yoki tasodifan yuzaga kelishi 
mumkin. Vaqt o‘tiishi bilan sodir bo‘ladigan to‘xtab qolishlar ko‘pincha 
ishqalanadigan detallar yeyilishi ta’sirida yuzaga keladi. Tasodifiy to‘xtab 
qolishlar esa detallarda asta-sekin toliqish, mayda darzlar ko‘payishi nati- 
jasida yuzaga keladi.
Mashina va detallarining texnik holatini baholashning ayrim umumiy 
amaliy usullarini ko‘rib chiqamiz. Mashina tashqi ko‘rikdan o‘tkazilib, alo- 
hidabo‘g‘in vadetallaming ifloslanishi darajasi, detallar holatiningto‘g‘riligi, 
ulardagj ko‘zgako‘rinadiganzararlanish alomatlari soni, turli buzilishlar, 
himoya qoplamalarining zararlanishi, moy uzatishning to‘g‘riligj vaboshqa 
ehtimoli bo4gan nosozliklar o‘matiladi. Ishlab chiqarilgan yaroqsiz mah- 
sulot soniga qarab, bo‘g‘in va mexanizmlar nosozligining sabab hamda 
xususiyatlari aniqlanadi. Masalan, tikuv ma^iinalarida bahyaqator hosil qilish 
jarayonida bahya hosil qilmasdan o‘tkazib yuborish hodisasi sodir bo‘lsa, 
bu igna bilan moki orasidagi oraliq buzilganini yoki igna noto‘g‘ri 
o‘matilganini bildiradi.
Talab etilgan q u w a t bo^yicha texnik holatni baholash. Bu usul 
ishlab chiqarish sharoitida qulay bo‘lib, mashinaning umumiy texnik holati 
to‘g‘risidatasawurhosil qilish imkonini beradi. Yyengil sanoat korxonalarida 
talab etilgan quwatni tekshirish energiyanazoratining umumiy tizimiga kiradi 
va grafik asosida amalga oshiriladi. Haqiqiy talab etiladigan quwat kor- 
xonada o‘matilgan nominal quwat me’yori bilan solishtiriladi va mashina- 
ning texnik holati haqida xulosaberiladi. Mashina mexanizmi yoki bo‘g‘ini 
talab qiladigan quwatni yaxshiroq aniqlash uchun ajratish usulidan foy- 
dalaniladi. To‘xtatilgan bo‘g‘in yoki mexanizmningquwati elektrodvigglel 
validan ajratilgunga qadar va to‘xtagandan keyingi quwatlar farqiga teng 
boMadi. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, talab etilgan quwatni tekshirib borish 
va uni tartibga keltirish uchun ta’mirlash va profilaktika o‘tkazish davomi- 
da ko‘rilgan choralar mashinaning faqatto‘xtovsiz ishlashini ta’minlab qol- 
masdan, elektrenergiyasi sarfini ham sezilarli darajadakamaytiradi.
Tikuv va trikotaj mashinalaridan foydalanuvchilar uchun mashinalardagi 
uzoq ishlaydigan va tez yeyiladigan konstruktiv elementlaming nisbati, ta­
lab etiladigan ishlar hajmi hamda konstruktiv elementlami tiklash davriyligi, 
ya’ni uzoqqachidamaydigandetallami moylash,rostlashvata’mirlash ham­
da almashtirish hajmi va muddatlari katta ahamiyatga ega.

---

Xizmat muddati mobaynidagi yaroqlilik taridbi tahlilidan kelib chiquv- 
chi iste’molchilar uchun mashina texnik ahvolini baholashning eng muhim 
ko‘rsatkicMaridan bin moylash, rostlash hamda saqlashda uning texnolo- 
gjyabopligi koeffitsientlari hisoblanadi.
Mashinalaming moylashga moslashgaiii moylashning зоИзЬйтш meh- 
nat sarfi, davomiyligi va narxi bilan, moylash amallari bo‘yicha texnolo- 
giyaboplikning xususiy koeffitsientlari bilan baholanadi.
Foydalanish davrida moylab turishning solishtirma mehnat sarfi ushbu 
formula bilan aniqlanadi.
T 
= 
____ kishi-soat/dona
m ov.m .s. 
» » /
w ,
Buyerda:T T ,-mosravishdaishdavridavomidaharsmenadava
X.S, 
^.1
davriy texnik xizmat ko‘rsatishda moylash uchun sarf etilgan mehnat h^mi;
- 
mashinadan foydalanish muddati davomidagi ish unumi; n - 
ishlash davri mobaynida texnik xizmat ko‘rsatish turlari.
Mashinalardan foydalanish paytidagi moylashning solishtirma narxi:
С 
= 
_________ so‘m/dona
'-'m o y .e .n . 
^
с
Bu yerda: 
S ^ - mos ravishda har smenada va davriy texnik xiz­
mat ko‘rsatishda moylash amalining narxi.
S. 
- moylash hamda artish ashyolarining narxi.
Moylash amallarini bajarishning solishtirma mehnat sarfi va narxi ma­
shina konstruksiyasini moylash amallarini bajarish nuqtai nazaridan baho- 
lashga imkon beruvchi asosiy umumlashtirilgan ko‘rsatkichlardir.
YangitikuYvatrikotaj mashinalariniyaratishdayokimayjudlarinitako- 
millashtirishdaawal ishqalanuvchi bo‘g‘inlami moylashga sarflanadigan 
mehnatning cheklangan qiymatini aniqlab olish juda muhim. Shundagina 
mazkur ko‘rsatkichni texnik topshiriqqa kiritish va sinov chog* ida uni na- 
zorat qilish mumkin boMadi.

---

Tlkuv va trikotaj mashinasini moylashning solishtirma mehnat sarfi 
ushbu formula bo‘yicha aniqlanadi:
n
Y t
.
^
j.mi
T =
w ,
Bu yerda: 
- mashinaning yillik ish unumdorligi; 
T 
- 
yillik jami meg‘nat sarfi, kishi/soat hisobida.
Mashinalaming moylash ishlariga moslashgani mashina ayrim 
parametrlarining tavsiflari ta’siridagixia emas, balki ana shu tavsiflar majmui 
ta’sirida ham o‘zgaradi.
Shimday qilib, tikuv va trikotaj mashinalarining moylash amallarini ba- 
jarishga moslashishi bo‘yichamiqdoriy ko‘rsatkichlarini, ular tuzilishini 
mukammallashtirishda erishilgan yutuqlami ana shu jihatdan umumiy ba- 
holash, texnologiyabopligining xususiy koeffitsienti esa moylash 
bo‘ ^nlarining tuzilishida^ afeallik va катсЫШагга to‘ la aniqlash inikonim 
beradi. Kelajakda yaratiladigan tikuv va trikotaj mashinalarining moylash 
amallari bo‘yicha texnologiyabopligining xususiy koeffitsienti birga yaqin 
boiishi kerak.
Mashinani rostlash barqarorligi koeffitsienti — 
ta’mirlash va 
texnik xizmat ko‘rsatishda talab etiiadigan ishlar hajmini hamda iste’molchilar 
uchun qulay boMgan xizmat muddati mobaynida ulaming takrorlanishini 
ifodalaydi. U ta ’mirlanadigan konstruktiv elementlar shakli va 
o‘lchamlarining barqarorligini ham hisobga oladi.
Mashinani rostlash barqarorligi koeffitsienti— К mashinadagi kon­
struktiv elementlaming boshlang‘ ich ishga yaroqliligi—
^
ni butun xizmat muddati davomida mashinani ishga yaroqli ho- 
latda saqlash uchun zarur bo‘lgan hamma nokonstruktiv elementlaming 
jami ishga yaroqliligi —
»,G^yokinarxi—
gabo‘lishorqali 
aniqlanadi:
к
X
g
, . E Q ,

---

Buyeixia G v a Q. -mashinadagiboshlangichyokitegisMichatexnik 
xizmat ko‘rsatish yoki ta’mirlash chog‘ ida tiklanadigan nokonstruktiv ele- 
mentlaming yaroqliligi yoxud narxi; n-butun xizmat muddati davomida ma- 
shinalargategishlicha 1ехп1кх12та1к0‘1^5Ьуаи1агш1а’гшг1а$Ыаг80ги.
Zamonaviy mashinalami rostlash baiqarorligi koeffitsientini 0,1 ga yet- 
kazish talab qilinadi.
Mashinalami rostlashgamoslashganini baholashda:
1. Mashina bo‘g‘ inlarini, agregat va mexanizmlarini rostlash bilan 
bog‘liq konstruktiv yechimlar xususiyatlarini o‘rganish va ulaming rostlash 
ishlariga moslashganini baholash tizimini ishlab chiqish lozim;
2
.
Zamonaviy tikuvvatrikot^ mashinalarituzilishining rostlash ishlariga 
moslashish ko‘rsatkichlarini aniqlash va shundan keyin vilami rostlash jara- 
yonlarini takomillashtirish tadbirlarini ishlab chiqish kerak.
Rostlanishlari barqarorroq, texnik xizmat ko‘rsatish vata’miriash ishlari 
hajmi eng kam bo‘lgan hamda foydalanishdavrida kam takrorlanadigan 
mashinaiarrostlashgako'proqmoslashgan. Shu sababli rostlashlaming bar- 
qaroriigi koeffitsienti 
^
tikuv va trikotjy mashinalarining rostlashga mos- 
lashganligini ifodalovcM baholash ko^rsatkichi boUib xizmat qiladi. Maz> 
kur koeffitsient mashinani ishga tayyorlashda barcha rostlashlami bir mar- 
tao‘tkazishdasarflanadiganmehnatni mashinadanyil davomida foydala- 
nishda o'tkazilgan rostlashlaming jami mehnat sarfiga bo'lib topiladi.
Tikuv va trikotaj mashinalarining rostlash ishlariga moslashganligini 
baholashda asosiy ko'rsatkichlar quyidagilardin
1) Foydalanish davri davomida barcha mexanizmlami rostlashning
mehnat sarfi: 
kishi / soat
Buyerda: 
T^-mosravishdaishgatayyorlash,foydaIanish
jarayonlarida rostlashlaming va mashinaning texnologik ish jarayoni bilan 
bog‘’liqbo‘lgan rostlashlaming mehnat sarfi;
2
)
Ishlaming solishtirma mehnat sarfi, ya’ni foydalanish davri mobayni- 
da hamma mexanizmlami rostlash ishlariga sarflanadiganjami mehnatning 
o^sha davrda mashina bajargan ishga nisbati;
T«. =

---

Bu yerda: 
~ solishtirma mehnat sarfi, kishi-soat/dona
T^-j-tannoqnibirmartarostlashningmehnat sarfi 
. - mashinalami ishga tayyorlashda i - uzelni rostlashlar 
soni;
. - mashinalar yil davomida ishlaganda i - uzelni 
rostlasMar soni.
3) 
Quyidagi bog‘liqlikbilan ifodalanuvchi гоз11а8Ыат1п§ texnologiya 
bopligj koeffitsienti:
1Т р,(а)
K_„.. = -------
1=3--------------------