Yengil sanoat jihozlarini

5.5. Tikuv mashinalarini sozlash
Tikuv mashinasini yig‘gandan so‘ng uni sozlash, ya’ni bo‘g‘inlar 
va ishchi organlami bahyaqator hosil qilish jarayonida o‘zaro to‘g‘ri hara- 
katini ta’minlaydigan holatda o‘matish zarur.
Mashina mexanizmlaridan birini boshqasiga nisbatan o‘zaro joy- 
lashuvi bazaviy bo*g‘inlarda (shponkalar, shtiftlar yoki vintlar bilan) aniq- 
langan. Yig‘ish jarayonida bu zvenolar ma’lum holatda o‘matiladi va soz­
lash paytida ulami qayta joylashtirish talab etilmaydi.
Mashinada shunday bo*g‘inlar mavjudki, yigMsh paytida ulaming 
o ‘zaro joylashuvi mo‘Ijallanib aniqlanadi, chunki bu bo‘g‘inlarda belgilar 
bo‘lmaydi. Shuning uchun mexanizmlari sozlanmasdan yig‘ilgan mashina 
ko‘p hollarda ishga yaroqsiz hisoblanadi. Mashinani sozlashdan oldin ta- 
yanch vintlari miqdori va ulaming tortilish zichligiga alohida e’tibor bergan 
holda, uning uzel va mexanizmlari to‘g‘ri yig‘ilganini tekshirish zarur. Shu- 
ningdek, qopqoqlar, podshipniklar va sahiiklar miqdoriga, ulaming qotiri- 
lish va tortilish mustahkamligjga, bitta yig‘ish birligiga detallar raqamlarining 
mos tushishiga, mashinaning oson yurishiga e’tibor berish kerak.
Tekshirish paytida ko‘zga tashlangan nosozliklar bartaraf etilganidan 
so‘ng mashinani sozlashga kirishiladi. Tikuv mashinalarining bir nomdagi 
mexanizmlarini sozlash bir xil, shuning uchun uni ishchi mexanizmidan 
boshlash maqsadga muvofiq, chunki igna mashinaning barcha ishchi or- 
ganlari bilan o‘zaro bog‘liq bo‘ladi.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, tikuv mashinasidagi asosiy to‘xtab qo- 
lishlar ta’mirdan so‘ng yigish paytida ishchi organlaming noto‘g ‘ri 
o‘matilgani sababli, igna va moki mexanizmlari o‘zaro harakatining buzi- 
lishi natijasida sodir boMadi. Shuning uchun tikuv mashinalarining to‘xtab 
qolmasdan ishlashi uchun mexanizmlami sozlash, ayniqsa, moki burun- 
chasining ignaga nisbatan holatini to*g‘ri joylashtirish zarur.
Quyida asosiy universal tikuv mashinalari uchun igna va moki o ‘zaro 
holatining asosiy o‘ Ichamlari keltirilgan.
Moki bahyali barcha mashinalarda ignaning qisqao‘yig‘i moki burun- 
chasiga qaratilgan bo‘lishi kerak.
AyIanisho‘qigori
2
ontaljoylashgan mashinalarda igna (2) ignatutgichga 
shunday o ‘matiladiki, uning eng pastki chekka holatida igna quloqchasining 
pastkiyarminaytutgich(l)ningtirqishidanko‘rinibturadi. (18-rasm).

---

18 - rasm. Ignani naytutgichga nisbatan 
0
‘matish.
1-naytutgich, 
2-igna
Agar igna yuritgich (1) ning steijeni ba- 
landlik bo‘yicha to‘g‘ri o‘matilgan boMsa, unda 
\mi eng pastki chekka holatdan 2,4 mm ga 
ko‘targanida moki burunchasining uchi igna 
o‘qidajoylashgan bo‘lishi kerak, vaholanki, igna 
quloqdiasi moki bunmchasi uchidan 1,5 mmpastdabo‘lishi kerak (19-rasm).
19 - rasm. Ignani mokiga 
nisbatan o‘matish.
1 -ignatutgich,2-himoyalovchi 
to‘siq.
Igna eng pastki chekka ho­
latdan 1,8-2 mm ko‘tarilganda, 
moki bmxmchasining pastki che- 
ti ignaquloqchasi yuqori chetidan 
1,1 mm balandda bo*lishi kerak 
(20-rasm).
20 -rasmJgnaning moki uchiga nisbatan holati.
Igna yuritgichning pastki chekka holati- 
da igna quloqchasi o ‘rtasi moki burunchasidan
4,5 mm pastda bo‘lishi kerak.
Me’yordagi bahya hosil bo‘ lishi uchun nay 
tutgich bannogH (2) shunday o‘matiIgan bo‘lishi 
kerakki, unda igna o ‘qi (3) va barmoq cheti 
orasidagi masofa 0,l-0,5 mm ga teng bo‘lishi, 
barmoq va naytutgich (1) orasidagi masofa 0,3-
0,5 mm gateng bo‘lishi kerak. (21-rasm)

---

21 - rasm.Ignaning naytutgich barmog‘iga 
nisbatanjoylashishi.
1 -naytutgich, 2-naytutgich 
barmog‘i, 3-ignao‘qi.
Halqani (petli) ilib olish paytida igna (1) 
pastki chekka holatidan taxminan 2 mm 
ko‘tarilganda ignaquloqchasining o‘rtasi bilan 
moki (2) ning bunmchasi uchi orasidagi maso- 
fa 1,5-2 mm ga teng bo‘lishi kerak, Halqani ilib olish paytida moki burun- 
chasi igna yonidan 0,1-0,15 mm oraliq bilan o ‘tishi kerak (22-rasm).
22 - rasm. Moki bahyali universal 
tikuv mashinalarida igna va 
mokiningjoylashishi.
Siniq bahyaqatorhosil qiluvchi 
m a sh in a la rd a m oki shunday 
o ‘matiladiki, unda ignaning o‘rta ho- 
latida moki o ‘qi ignadan 2-3 mm ga 
chapda joylashishi kerak (23-rasm).
/ 7
O.I-CnSmri
23- rasm. Siniq bahyaqatorhosil qiluvchi mashinalarda igna va mokining
holati.
Halqa o‘z vaqtida ilib olishi uchun igna eng pastki chekka holatidan 2 
mm ko‘tarilganda moki burunchasi uchi igna o‘qidabo‘lishi kerak. Ayla-

---

nish o‘qi vertikaljoylashgan mashinalarda ignayuritgich holati o‘zgarmas, 
lining uchun ignaning balandlik bo‘yicha holati ignatutgichni ignayuritgich 
bo‘ylabsurishbilansozlanadi. Ignani mokiganisbatanto‘g‘rio‘matish uchun 
igna yuritgich eng pastki chekka holatdan 2 mm gako‘tariladi. Bu holatda 
o‘matish balandligi igna ipi qalinligi bilan mos ravishda boshlang‘ich tanlan- 
gan ignagamoki burunchasini yaqinlashtiriladi. Qo‘zg‘almas igna yuritgich 
bo‘ylab, ignatutgichi surilib, igna shunday o‘matiladiki, unda moki burun- 
chasi ignadagi ko‘ndalang o‘yiq o‘rtasida bo‘lishi kerak. Igna va moki to‘g‘ri 
o‘matilganinitekshirish uchun shuni h is o l^ olishkerakki, ignayuri^chning 
pastki chekka hoiatida igna quloqchasining o‘rtasi moki burunchasidan 4,5 
mm ga pastda bo‘lishi kerak, halqani ilib d ish paytida igna quloqchasining 
o‘rtasi moki burunchasidan 2,5 mm pastda boMishi lozim, ihnoqni ilib olish- 
da esa moki burunchasi igna yonidan 0,1 -0,15 mm oraliqda o4ishi kerak. 
(24-rasm).
aiiQSnm