Япония иқтисодий ривожланишини (Ўсишини) режалаштириш режа

Ҳақиқий ҳамда лойиҳалаштирилган иқтисодий кўрсаткичларни таққослаш

			Режа бўйича лойиҳалаш ва ҳақиқий кўрсаткичлар
Лойиҳа-нинг номи	Режани тасдиқ-лайдиган вазир-ликлар ҳамда режа нашр қилинган сана	Фискал йилдаги режали давр		ЯММ ни ўртача йиллик ўсиш суръати фоизда	Охирги тадқиқот йилдаги ишсиз-лик даража-си	Истеъмол нархлари-нинг ўртача йиллик ўсиши	Охирги тадқиқот йилидаги ташқи тўлов баланси (100 млн. А+Ш S)
Иқтисо-дий муста-қиллик- нинг беш йиллик режаси	1955 декабрь Хатояма	1956-60		4,9 9,1	1,0 1,5	- 1,8	0 - 0,1
Иқти-содий ўсиши-нинг янги истиқ-бол режаси	1957 декабрь Киши	1958-62		6,5 10,0	- 1,3	- 3,4	1,8 - 0,2
Миллий даромад-ни икки-ланти- риш режаси	1960 декабрь Икеда	1961-70		7,8 10,3	- 1,2	- 5,7	1,8 23,5
Иқти-содий ўсишнинг ўрта муддат- ли режаси	1965 январь Сато	1964-68		8,1 10,4	- 1,1	Тахминан 2,5 5,0	0 14,7
Иқти-содий ва социал ривож-ланти-риш режаси	1967 март, Сато	1967-71		8,2 10,1	- 1,3	Тахминан 3 5,7	14,5 63,2
Ижти-моий ва иқтисо- дий ривож-ланти-ришнинг янги режаси	1970 апрель Сато	1970-75		10,6 5,1	- 1,9	4,4 11,1	35 1,3
Асосий иқти-содий ва ижти-моий режа	1973 февраль Танека	1973-77		9,4 3,5	- 2,1	4% даражасида 12,9	59 140,0
1970 йилнинг 2-ярми даги иқтисо-дий ўсиш режаси	1976 Май, Мики	1976-80		6 дан юқори 4,9	1,3% даража сида 2,1	6% даражасида 6,4	Тахминан 40 - 70,1
Иқтисо-дий ва ижти-моий ўсиш-нинг янги 7-йиллик режаси	1979 Август, Охира	1979-85		5,7 4,1	Тахми нан 5,7 2,6	Тахминан 5 3,6	Ҳисобдаги асосий қолдиқлар бўйича ҳисоб 550
1980 йиллар-даги иқтисо-диёт ва жамият норма-тивлари ҳамда истиқ-боли	1983 Август, Накасоне	1983-90		44,5 (фис-кал йўл бўйича 1983-89)	Тахми нан 22,2(фис- кал йўл бўйича 1989)	Тахминан 31,4 (фискал йўл бўйича 1983-89)	Жаҳон стандарт ларига мос келувчи баланс қолдиғи
«Глобал муҳитда иқтисо-дий бошқа риш»	1988 Май, Такеши та	1988-92		Тахми нан 3,75 5,2 (фискал йўл бўйича 1988-89)	Тахми нан 2,5 2,2 (фискал йўл бўйича 1989)	Тахминан 1,5 1,8 (фискал йўл бўйича 1988-89)

Изоҳ: Ҳақиқий ЯММ нинг ўртача йиллик ўсиш суръати халқ хўжалиги баланси тизими маълумотларидан олинган. Катак юқорисидаги маълумотлар-истиқбол кўрсаткичлари: катак пастидаги маълумотлар ҳақиқатдаги кўрсаткичлар. (Манба: (Иқтисодий режалаштириш агентлиги) Япониянинг иқтисодий ўсишини режалаштириш).


11.8. Япония иқтисодий режасининг эгилувчанлиги

Бозор иқтисодиётида узоқ муддатли иқтисодий ўсиш маълум қонуният асосида кечади. Бир томондан, олиб борилаётган ҳаракатлар асосида мақсад амалга оширилади. Лекин бир-бирини тақозо этадиган жаҳон иқтисодиёти, узоқ муддатли иқтисодий ўсишни таъминлаши мумкин эмас. Ижтимоий ва иқтисодий муҳитда юз бераётган ўзгаришлар туфайли сиёсий мақсадларни қайта кўриб чиқиш керак бўлади.

Япониянинг иқтисодий ўсиш дастури 5-10 йиллик муддатни ўз ичига олади. Бу дастурнинг ўртача даври 6,6 йилни ташкил этади. Лекин, ҳеч бир дастур ўз вақтида якунланган эмас. Япония ҳукумати 36 йилдан ортиқроқ муддатни қамраб олувчи 11 хил иқтисодий дастурни қабул қилган.
Баъзи танқидчиларнинг фикрига қараганда, иқтисодий режада кўрсатилганидек, иқтисодий дастурни амалга ошириш учун ҳокимият етарли қатъийлик билан иш олиб бормади. Бизни фикримизча, Япония иқтисодий режасида тез-тез юз бераётган ўзгаришлар Япония режасининг ҳар томонлама мослашувчан эканлигидан далолат беради. Япония ҳукуматининг иқтисодий дастурлар ижроси мажбурий бўлиб, улар тегишли мақсадларга эришиш ҳамда эришилган натижалар оралигидаги бўшлиқларни тўлдириш учун хизмат қилади.
Иқтисодий ўсишни режалаштириш Япония иқтисодиётида қандай ўрин тутади? Иқтисодий режалаштиришда асосий масалаларни ўрганиш Иқтисодий қўмитасининг 1965 йилги ҳисоботида (Казуш Окева раислигида) иқтисодий режалаштириш бўйича 3 муҳим масала кўрсатиб ўтилди.
1-масала – иқтисодий истиқболни белгилаб берувчи таълим ва ахборотлаш масалаларидир.
Иқтисодий дастурда, ҳокимият иқтисодиётнинг истиқболи ҳақида қисқача шарҳ беради, бу шарҳ иқтисодий сиёсат йўналиши билан мос келади. Хусусий компаниялар эса шунга асосланиб ўзларининг узоқ муддатли дастурларини ишлаб чиқишлари мумкин. Япония хусусий компаниялари ҳокимиятнинг узоқ муддатли лойиҳаларига ишонадилар ва шу асосда ўзларининг узоқ муддатли лойиҳаларни ишлаб чиқадилар. Бу ҳолатни ҳукумат ва хусусий компаниялар ўртасидаги яқин алоқа натижаси деб тушуниш керак. Бу ҳолат шу мақсадда содир бўлар эдики, ҳокимият бизнес режада қатнашишга ҳаракат қилади, бунда натижавий лойиҳалар хусусий корхоналар ўртасидаги келишув муҳокама қилинади.
Иқтисодий дастурни лойиҳалаш бўйича ўсиш суръатлари адаптация шаклидаги кутиш режалари кўрсаткичлари билан мос келади. Бошқача айтганда, кузатишлардаги маҳаллий кутиш хусусий ҳолда олдинги кутиш билан ҳақиқатдаги натижалар ўртасидаги фарқдан иборат бўлади. Масалан: агар эришилган натижавий кўрсаткичлар билан истиқболдаги ўсиш суръати рақамларини таққослайдиган бўлсак, истиқболдаги ўсиш суръатлари истиқболнинг режалаштирилаётган ўсиш кўрсаткичлари билан ҳақиқатдаги натижавий кўрсаткичлар оралиғида жойлашади. Янада аниқроқ айтадиган бўлсак, ҳақиқатдаги натижавий кўрсаткичлар истиқбол кўрсаткичларидан юқори бўлса, унда кейинги истиқболдаги ўсиш суръати ўзидан олдинги йилнинг истиқболдаги суръатидан юқори, лекин кейинги йил ҳақиқий кўрсаткичидан паст бўлади. 1980 йилда икки лойиҳа қабул қилинган бўлиб, бу лойиҳалар ўсиш кўрсаткичларига эга эди. Улар юқорида келтирилган гипотезалар билан мос бўлмай, ҳақиқий кўрсаткичлардан паст эди. Буни қуйидаги сабаблар асосида изоҳлаш мумкин:
- умумий манфаатлари ижтимоий масалаларни ҳал қилишда давомидаги иқтисодий ўсиш асосига қурилган;
- давлат харажатларига бўлган талабни рағбатлантирувчи оптимистик руҳдаги ўсиш истиқболи режасини иқтисодиётга тадбик этишини ҳокимият томонидан рад этилиши билан боғлиқ масалани ҳал қилишга;
- иқтисодиётдаги ўсиш суръати ташқи силкиниш, масалан, иена курсининг ўсиши ҳамда икки нефть кризиси сабабли содир бўлади, деган тушунчага ишонар эдилар.
Иқтисодий режалашдаги йўналиш ташқи сиёсатни шакллантиришга қаратилган. Ҳар бир режа ҳокимият томонидан бажариладиган харажатлар дастуридан ташкил топган эди. Шундай экан, режа маъмуриятнинг узоқ муддатли мақсадини ифода этади.
Иқтисодий режалаштиришда фойдалиликни аниқлайдиган икки услуб мавжуд. Уларнинг биринчиси, иқтисодий ўсишни режалаштириш натижаларидан фойдаланишга қандай баҳо бериш ҳамда иқтисодий натижаларга диққатни қаратишдан, бошқа йўналиши эса, иқтисодий дастурларни яратиш жараёнига узлуксиз баҳо беришдан иборат. Иқтисодчиларнинг фикрича, Япониянинг иқтисодий режалаштириш лойиҳаси иқтисодий дастурни ишлаб чиқиш ва шакллантиришда муайян аҳамият касб этади. Режалаштириш жараёни ёрдамида, барча иқтисодий секторлар, давлат, секторлари, шунингдек, хусусий секторлари халқ хўжалиги соҳаси бўлиб, бу жараёнлардаги ахборотлардан фойдаланиш ҳуқуқига эга.


+исқача хулосалар

Япония иқтисодиётини қайта қуриш даврида иқтисодий ўсишни режалаштириш дастури ишлаб чиқилди ва шу асосда фаолият юритилди. Бу Япониянинг иккинчи жаҳон урушидан кейинги ривожига ўзига хос таъсир кўрсатди.

Япония иқтисодиётини режалаштириш дастури бир қанча йўналишлар бўйича ишлаб чиқилди.
Япония иқтисодиётидаги иқтисодий ўсишни режалаштириш мақсадида энг муҳим уч масалага (таълим ва ахборотлаш; оптимистик руҳдаги ўсиш режаси иқтисодиётга татбиқ этилиши ҳокимият томонидан рад этиш; иқтисодиётдаги силкиниш натижасининг иқтисодий ўсишга таъсири) алоҳида эътибор берилди.


Назорат ва муҳокама учун саволлар

1. 
   Япония иқтисодий ривожланишини (ўсишини) режалаштириш қандай аҳамиятга эга?
   
2. 
   Япония иккинчи жаҳон урушидан кейинги ривожига иқтисодий ўсишни режалаштириш қандай таъсири кўрсатади?
   
3. 
   Японияда иқтисодий ўсишни режалаштириш тажрибаси иқтисодиётни марказдан режалаштириш билан маълум муносабатга эгами?
   
4. 
   Япония иқтисодиётини қайта қуриш даврида иқтисодий ўсишни режалаштириш қандай ўрин тутади?
   
5. 
   Нормаллаштириш жараёни нималарга аосоланади?
   
6. 
   1955 йилдан кейинги иқтисодий ривожланиш режасининг асосий хусусиятлари намада?
   

Асосий адабиётлар

1. 
   Дружинин Н.Л., Япония экономическое чудо. Питер. 2003.
   
2. 
   Колесова В.П., Осьмовой М.Н. Мировая экономика.. Экономика зарубежнўх стран. Учебник 3-е издание -М. изд «Флинта» 2001.
   
3. 
   Кудров В.М., Мировая экономика Учебник -М. «Дело» 2004.
   
4. 
   Шапкин А.С., Экономические и финансовўе ринки осинка, управление, портфель инвестиций 3-е изд. -М. изд. «Дашков и К» 2004.
   
5. 
   Здоров А.Б. Экономика туризма -М. 2004.
   
6. 
   Миклашевская Н.К., Холопов А.В., Международная экономика Ученик МГУ 3-е издание -М. «Дело и Сервис» 2004.
   
7. 
   Куторшевский Г.А., «Экономика» основў теория Учебное пособие изд. «Экономика» 2004.
   

www.rsuh.ru/kaf_me.htm

www.rsuh.ru/orbis9.htm

www.ozon.ru/context/business_ catalog_list/catalog/12409/

www.libertarium.ru/libertarium/l_pp_kapelnikov

www.libertarium.ru/old/library/gafur_7.html