Harchand o‘qibsan — bilimdonsan,
Agar amal qilmading — nodonsan.
Bo‘lim yuzasidan savol va topshiriqlar:
1. Bo‘limdagi asarlarni o‘qib buyuk allomalarimizdan kimlar-
ning hayoti bilan tanishdingiz?
2. Vatanimiz va xalqimiz tarixida o‘chmas iz qoldirgan yana
kimlarni bilasiz?
3. Donolik bilan nodonlik bir-biridan qanday farqlanadi?
4. «Buyuk allomalar — faxrimiz» mavzusida albom tayyorlang.
Unga o‘qigan asarlaringizdan ibratli parchalarni yozing.
http://eduportal.uz
95
XALQ OG‘ZAKI IJODI
BOYCHECHAK
Boychechagim boylandi,
Qozon to‘la ayrondir.
Ayroningdan bermasang,
Qozon-tovog‘ing vayrondir.
Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak,
Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak.
Boychechakni tutdilar,
Tut yog‘ochga osdilar.
Qilich bilan chopdilar,
Baxmal bilan yopdilar.
Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak,
Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak.
Boychechagim boylandi,
Ko‘chama-ko‘cha aylandi.
Boychechagim ko‘k somsa,
Cho‘ntaklarga joylandi.
Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak,
Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak.
1. She’rni ifodali o‘qing va yod oling.
2. Boychechakning «bahor elchisi» deb atalishining sa-
babini izohlang.
DAVLAT
Qadim zamonda bir dehqon o‘tgan ekan. Davlat
dehqonning hovlisida bir necha yil yashabdi. Uning
sharofatidan dehqonning mol-u davlati juda ko‘payib
http://eduportal.uz
96
k
etibdi. Dehqon mollarining son-sanog‘ini, yerlarining
tanobini, oltinlarining hisobini bilmas ekan.
Bir kuni Davlat dehqonning qoshiga kelib:
— Bobo, dargohingizda ko‘p yillar yurdim, mening
sharofatim bilan mol-u davlatingiz haddan ziyoda
bo‘ldi. Endi menga xursandlik bilan javob bersangiz,
boshqa birovnikiga borsam, — debdi.
Dehqonning aqli shoshib, hushi boshidan uchib-
di-yu:
— Davlatjon, to‘g‘ri aytasan, sendan ko‘p bahra-
mand bo‘ldim, beqiyos boylik orttirdim. Minnatdorman
sendan. Lekin mendan nima yomonlik ko‘rdingki, ke-
taman deyapsan? O‘tinib so‘rayman sendan, ketma-
gin, huzurimda qolgin. Sensiz ahvolim nima bo‘ladi,
zinhor ketma! — deb yalinibdi.
Davlat:
— Bobo, sizdan yomonlik ko‘rganim yo‘q. Sizniki-
da ko‘p turib qoldim. Boshqalarnikiga ham boray-da.
Ijozat bermasangiz bo‘lmaydi! — debdi.
Dovdirab qolgan dehqon:
— Davlatjon, bir kun sabr qil, men uydagilar bi-
lan maslahatlashib olayin, — debdi.
Davlat bir kun kutadigan bo‘libdi. Dehqon xotini,
ikkala o‘g‘li, kelinlari-yu qizini chaqirib, yig‘lab shun-
day debdi:
— Endi holimiz xarob bo‘ladi. Boshimizga musibat
tushdi. Mol-u dunyomizdan birpasda ayrilamiz. Davlat
biz dan xafaga o‘xshaydi. Ketaman, deb oyoq tirayap-
ti. Yalinib-yolvorganimgayam ko‘nmayapti. Endi nima
qilamiz?
http://eduportal.uz
97
Hammalari dehqonga qo‘shilib yig‘lashibdi. Kichkina
kelini yig‘lamabdi ham, xafa ham bo‘lmabdi-da:
—
Otajon,
yig‘lamang,
qarigan
chog‘ingizda
o‘zingiz ni qiynamang. Davlat ketaman degan bo‘lsa,
xushnudlik bilan javob bering, mayli ketsin! Buning
uchun g‘am yemang, — debdi qaynotasiga.
Kelinning gapini eshitib, hamma hayron bo‘libdi.
— Kelinposhsha, nimaga bundoq deyapsiz? Davlat
ketsa, nima qilamiz? — debdi dehqon.
— Ota, ilojimiz qancha? Davlat ketsa, ketaver-
sin. Siz oyim bilan duo qilib o‘tirasiz. Biz hammamiz
mehnat qilamiz. Ekin ekamiz, mol boqamiz, meva
teramiz, ha yotimiz yomon bo‘lmaydi, — debdi kelin.
Kelinning bu gaplari dehqonning ko‘ngliga taskin
beribdi.
Ertalab turib, hovliga chiqibdi. Davlat hali ham meh-
monxonaning eshigi yonida dehqonni kutib turgan ekan.
— Assalomu alaykum, bobo! Endi menga ruxsat
berasizmi? — deb so‘rabdi u.
http://eduportal.uz
98
Dehqon xo‘rsinib qo‘yibdi-yu, gap boshlabdi:
— Davlatjon, hammamiz maslahatlashib, senga
ruxsat beradigan bo‘ldik. O‘g‘illarim, qizim, xotinim, ke-
linlarim: «Davlat ketadigan bo‘lsa, mayli, javob bering,
o‘zimiz bir yoqadan bosh chiqarib, ahil bo‘lib mehnat
qilamiz, mol-u davlat bo‘lsa, kelaveradi», dedilar.
Davlat birpas ma’yuslanib turibdi-da, so‘ng kulib:
— Bobo, men so‘zimni qaytib oldim, hech qayerga
ketmayman, shu yerda qolaman. Men xursand bo‘lib,
ahil yashaydigan xonadonni yaxshi ko‘raman. Inoqlik
qayerda bo‘lsa, men ham o‘sha yerdaman! — debdi.
Shunday qilib, Davlat dehqonning xonadonida umr-
bod qolgan ekan.
1. Dehqonning oilasi qanday hayot kechirar edi?
2. Nima uchun Davlat dehqonning uyidan ketishni
xohlamadi?
XO‘P HAYDA
Xo‘p hayda-yo, xo‘p hayda,
Qalqon qulog‘im hayda,
Temir tuyog‘im hayda,
Xirmonni qilgin mayda.
Ostingda bosgan donni,
Tuyog‘ing qilsin mayda.
Sen po‘stidan judo qil,
Somoni senga foyda.
Chuv, hey jonivorim, hayda,
Xirmonni qilgin mayda.
Ishni tamom qilmasang,
Joningga tinim qayda...
Chuv, hey jonivorim, hayda,
Xirmonni qilgin mayda.
Donni yig‘ib olmasak,
Bizlarga tinim qayda.
1. «Xo‘p hayda» qo‘shig‘i qaysi paytda aytilgan?
2. Xirmon egasi otini qanday so‘zlar bilan erkalatadi?
Uning erkalatishining sababi nimada?
http://eduportal.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |