«Yangiyo‘l Poligraf Servise» Tashkent – 2017 A. S. Sagdullaev, V. A. Kosteckiy Áyyemgi dúnya tariyxí

Qıtay shınısı
Ó
zińizdi sınań!
Sin Shixuandi – ... Iyeroglif – ...
Ullı Qıtay diywalı – ...
Qıtayda oylap
tabılǵan 
kompas
Bambuk 
taxtasındaǵı 
jazıw
Áyyemgi Qıtay mádeniyatı
Áyyemgi Qıtayda ózine tán joqarı máde-
niyat jaratıldı. Jergilikli xalıqtıń kúndelikli tur-
mısı zúráátshilik, ónermentshilik, hám taǵı 
basqa da tarawlar menen baylanıslı bolıp, il-
miy bi limlerdiń rawajlanıwına imkan berdi.
Sol tárizde matematika, astronomiya hám 
geografiya ilimleri rawajlandı. Sonday-aq, áy-
yemgi qıtaylılar arxitektura hám músinshilik 
tarawlarında úlken jetiskenliklerge erisken.
Áy yemgi Qıtayda barlıq sózlerdi bildiretuǵın 
ieroglif jazıwı payda bolǵan. Dáslep Qıtaylılar 
bambuk taxtayshalarına jazǵan. 
Bunnan 2,5 mıń jıl burın bambuktıń ornına 
jipekten paydalanıwǵa ótildi. Jipekke qıl qá-
lem menen jazılatuǵın edi. Endi kitap uzın ji-
pek bólegine uqsap, onı oram etip tayaqshaǵa 
oraytuǵın edi. 
Eramızǵa shekemgi I ásirde
qaǵaz oylap tabıldı. 
Qıtaylılardıń eń ájayıp jańalıqlarınan biri 
kompas
bolǵan. Ol magnitlengen temirden 
jasalǵan uzın saplı úlken qasıqtı esletedi. Bul 
úskeneni kletkalarǵa bólingen naǵıslanǵan 
aǵashqa ornatqan, onıń sabı bolsa bárqulla 
qublanı kórsetetuǵın edi. 
Qıtayda sondayaq jer silkiniwdi aldınnan 
aytıp beretuǵın 
seysmograf
ta oylap tabılǵan 
edi.

---

75
Súyekke 
jazılǵan Qıtay 
jazıwı
Ayyemgi qıtay
tariyxshısı 
Sıma-Cyan
Tayanısh konspekt
Sin Shixuandi – Sin mámleketi húkimdarı
Ullı Qıtay diywalınıń qurılıwı
xalıq qozǵalańları:
– b.e.sh. – 206-jıl – Lyu Ban
– «qızılqaslılar» qozǵalańı
– b.e.sh. II ásir – «Sarı oramallılar» 
qozǵalańı
oylap tabıwlar: ieroglifler, qaǵaz, kompas, 
seysmograf
→
→
→
→