«Yangiyo‘l Poligraf Servise» Tashkent – 2017 A. S. Sagdullaev, V. A. Kosteckiy Áyyemgi dúnya tariyxí

Ó
zińizdi sınań!
Shopperler – ...
Ózlestiriwshi xojalıq – ...
Diniy isenimniń payda bolıwı
Miynet iskerligi, átiraptaǵı dúnya haqqında 
toplanǵan bilimler áste aqırın insannıń pikir-
lew qábiletin hám sanasın ózgertip bardı.

---

16
Neandertal bala 
(Tesiktas)
«Áyyemgi 
súwretshi»
Oqjay menen 
ań awlaw
Adamlar ózlerine túsiniksiz bolǵan qubı-
lıslar haqqında oylay basladı: kún menen tún, 
jıl máwsimleriniń almasıwı, vulkanlardıń atı-
lıwı, jer silkiniw hám basqa tábiyat qubılıs ları 
adam pikirin ózine tartqan.
Mine, usı qubılıslardıń sebeplerin túsine 
almaǵan insan gúldirmama, jasın, samal, jawın 
sıyaqlı tábiyat kúshlerine sıyına baslaǵan.
Ańshılıq hám terimshilik rawajlanǵan 
dáwirde insan ózin tábiyǵıy jaratılıstan hám 
qorshap turǵan ósimlikler hám haywanat-
lar áleminen ajıratpaǵan. Olar tábiyattı janlı 
dep esaplaǵan. Adamlar tábiyattaǵı hár qıylı 
qubılıslar negizinde ǵayrı tábiyǵıy kúshler 
jasırınǵan dep oylaǵan. Olar áne usı kúsh-
lerge sıyına baslaǵan.
Adamlar toparrı jámáátiniń belgili bir hay-
wan yamasa ósimlik túri menen tuwısqanlıq 
qarım-qatnaslarındaǵı isenim 
totemizm
dep 
ataladı
.
Adamlardı qorshap turǵan ortalıqta tiri jan-
lar hám ruwxlardıń bar ekenligin úyrenetuǵın 
ilimdi 
animizm
dep ataydı
.
Áyyemgi adamlar anaw yaki mınaw 
buyımlardıń áwmet keltiriwine yamasa qáwip-
qáterlerdi joq etiwine de isenim bildirgen. Bul 
sıyınıwdıń túrine 
fetishizm
ataması berilgen.
Sońǵı paleolitke tiyisli bolǵan jartas súw-
retleriniń tabılıwı eń áyyemgi adamlarda 
diniy isenimler bolǵanlıǵı haqqında aytıp 
beredi. Jartas súwretlerinen eń áyyemgileri 
Ispaniyadaǵı 
Altamir
, Franciyadaǵı 
Lasko
hám Bashqurtstandaǵı 
Kapova 
úńgirinen 
tabılǵan
.
Adamlar súwretler kelesi awda ózlerine 
járdem beredi, dep isengen. Súwretler aldında 

---

17
2 – Tariyx, 6-sinf.