Yangilanmoqda. Respublikamizda


II BOB. SPUTNIK TEXNOLOGIYALARI



Download 464,45 Kb.
bet10/17
Sana05.04.2023
Hajmi464,45 Kb.
#924906
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   17
Bog'liq
Kurs ishi

II BOB. SPUTNIK TEXNOLOGIYALARI.


2.1 Sputnik texnologiyasida vaqtni saqlash.


Sputnikaviy dalnomer o‘lchashlarida vaqt ikki xil rol o‘ynashi mumkin: bir tomondan kuzatishlar yagona vaqt shkalasiga bog‘lanishi ta’minlanishi, ikkinchi tomondan masofa o‘lchashda signal o‘tgan vaqt oralig‘ini o‘lchash zarur. Birinchi xolda absolyut bog‘lanish ta’minlanadi. Uning aniqligi masofa o‘lchash va kosmik ob’ektni tezligini aniqlashga yetarli bo‘lishi kerak, ya’ni quyidagi munosabat bajarilishi kerak:
𝑚𝑡∙𝑢≈𝑚𝜌
bunda 𝑚𝑡 – kuzatish vaqtini registratsiya qilish xatosi;υ -sputnik xarakat tezligi; 𝑚𝜌-masofa o‘lchash xatosi. 𝜐=5km/s va 𝑚𝜌 = 1𝑚𝑚 bo‘lganda, vaqtni registratsiya qilishni kerakli aniqligi 𝑚𝑡=0,2mks bo‘ladi. Bir yo‘nalishda masofa o‘lchashda vaqt ushlanishini bunday xatoligi masofa o‘lchashdagi xatolikni 60 metrgacha bo‘lishiga olib keladi. Demak, bunday hollarda aniqlikni yanada oshirish talab etiladi. Vaqt shkalasi (bu yulduz vaqti bo‘lganda Yer aylanishini yoki atom vaqtida atomlar yoki kvars soatlarining kristallarini tebranishini) chastoatni aniqlovchi elementni asosiy tebranish davri bilan aniqlanadi.
U vaqt shkalasi boshlanishidan o‘lchanadi, uni ixtiyoriy yoki halqaro kelishuv asosida aniqlash mumkin. Har bir soat o‘zini vaqt shkalasini ushlab turadi, lekin bir yo‘nalishdagi (so‘ralmagan) masofa o‘lchashda Yerdagi va sputnikdagi soatlar nonasekund darajasidagi aniqlikda sinxronlashtirish kerak. Soatlarni “absolyut” kattalikdagi “xatosini” ko‘rsatish uchun, mukammal” yoki “xaqiqiy” vaqt tushinchasini kiritish kerak. Bu bilan mukammal vaqt shkalasidan soatni oniy “siljish” surilish xatosini “o‘lchash” mumkin. Barcha zamonaviy yuqori aniqlikdagi soatlarda ayrim standart chastotalar yoki generatorlar ishlatiladi. Aniq masofa o‘lchash sistemalarida
ular ikki klassdan birortasiga:

  • “atom soatlari” deb ataluvchi seziy nuri trubkasi, rubidiy bo‘g‘lari

yacheykasi yoki vodorodli mazerdagi generatorlarga;

  • kvars kristallaridagi turli tipdagi generatorlarga mansub bo‘ladilar.

Vaqt intervali standart chastotalar sikllarini hisoblagichi bilan aniqroq aniqlanadi (misol uchun, xozirgi atom sekundi yeziy atomini asosiy rezonansini 9 192 631 770 sikllari bilan aniqlanadi).
Bundan kelib chiqadiki, chastota va generator chiqish fazasi va uni xatolari bilan bog‘lanish o‘rnatilsa, vaqt shkalasi bunday munosabatdan bevosita olinishi mumkin. Sikllar chastotalari i hisoblagichidan sanoq quyidagicha ifodalanishi mumkin:
(𝑡𝑖) − 𝜙(𝑡0𝑖) = 𝑓(𝑡𝑖 − 𝑡0𝑖). (3.5.2)
Faza siklini to‘lqin uzunligi λ=s/fi ga teng, bunda s-elektromagnit nurlanishini tezligi (vakuumda 299 792 458 m/s). Vaqt intervalida fazani o‘zgartirish uchun muvofiq ko‘paytirgichni qo‘yib va sikllar hisoblagichini ixtiyoriy tayanch davrda (epoxada) vaqt shkalasini boshlanishini aniqlab, “soatlardan sanoq” uchun quyidagi ifodani olamiz:
(t)dt

bunda 𝑡0-tayanch (boshlang‘ich) davr (epoxa); 𝑡0𝑖-tayanch davrda (epoxada) soatdan olingan sanoq; 𝑓𝑖(𝑡)-generator chastoatsi; 𝑓0-generator nominal chastotasi.


Odatda generator chastotalari uchun qabul qilinadigan model quyidagicha bo‘ladi:

𝑓(𝑡) = 𝑓0 + ∆𝑓 + 𝑓(𝑡 − 𝑡0) + 𝑓𝑟(𝑡),


bunda ∆f – chastota bo‘yicha siljish, f – chastota dreyfi, fr(t)- modellanmaydigan chastotaning tasodifiy xatosi.
Alohida soatlarni tekshirish oralig‘idagi vaqt intervalining funksiyasi sifatida soatlar barqarorligi aniqlanadi. Faraz qilsakki interval boshida soatlar “haqiqiy” vaqt shkalasi bilan sinxronlashtirilgan (yoki solishtirilgan) bo‘lsa, uni ma’lum vaqt intervalida soatlrani (o‘rtacha) “og‘ishlari”ning kattaligi Allan o‘rtacha kvadratik dispersiyasi σu (τ) bilan τ martta beriladi:
𝜎𝑥(𝑟) = 𝑟 ∙ 𝜎𝑦(𝑟) .
Misol uchun, vaqt intervali taxminan 5s dan kam bo‘lganda kvars generatorlarining aniqligi vodorod mazerlaridek bo‘ladi. 104s gacha bo‘lgan kalta elementda seziyli standart boshqa chastota standartlariga nisbatan juda ham yomon. Lekin ularni o‘rtacha va uzoq muddatlarda ishlashida, vodorod mazeridan tashqari, barcha generatorlardan afzallik tomonini ish
boshlagandan so‘ng taxminan 106s dan so‘ng namoyon etadi. 5.9-rasmda keltirilgan generatorning ishlashini uchta rejim bilan tavsiflash mumkin:

  1. Qisqa muddatli, bunda vaqt intervali oshib borishi bilan quyidagi munosabatga mos Allan dispersiyasi kamayadi:

𝜎(𝑟)=𝐾1∙𝑟𝛼1,
bu yerda 𝛼1 musbat (vodorot mazeri uchun 1ga teng yoki kvarsli soatlarda, seziyli va rubidiyli soatlarda 0.5ga teng).

  1. O‘rta muddatli, bunda Allan dispersiyasi doimiy qoladi:

𝜎𝑦(𝑟) = 𝜎𝑦𝐹 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 ,

  1. Uzoq muddatli, vaqt intervali ortib borishi bilan Allan dispersiyasi ortib boradi:

𝜎(𝑟) = 𝐾2𝑟−0.5 ,
K1, σyF, K2 qiymatlari 3.5.1-jadvalda keltirilgan.
Allan dispersiyasi (variatsiyasi) soatlarning ishlashini sifat o‘lchovi hisoblanadi. Shuni ta’kidlash kerakki, bu generatorni fizik modeliga asoslanmagan, real generatorlarni ishlash natijasi bo‘yicha tuzilgan barqarorlik grafigidan olingan.
Uzoq muddatli grafik qismi uchun davomli davrda o‘lchash kerak, bundan kelib chiqadiki, o‘lchash natijalari qisqa va o‘rta muddatli qismlarga nisbatan unchalik ishonchli emas. Biroq, GPS/GLONASS pozitsionerlash sistemasida sekudni ulushidan bir necha soatga bo‘lgan vaqt oralig‘ida masofa o‘lchashda soatlarni holatini bashoratlashda ishlatilishi mumkin (5.4-jadval) va o‘z navbvtida, soatlar xatosini oshishi ehtimoli bilan (bunga ekvivalent fazoga, vaqtga va


Download 464,45 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish