Yangilanmoqda. Respublikamizda

KIRISH

Elektronika sohasini rivojlanishi bilan geodezik asboblar tubdan yangilanmoqda. Respublikamizda yetakchi yevropa mamlakatlarida ishlab chiqarilgan geodezik asboblar keng ko‘lamda foydalanilmoqda.
Zamonaviy geodezik asboblar qulayligi, yuqori unumdorligi bilan bir vaqtda, uni ishlatayotgan mutaxassisdan o‘lchashlar nazariyasi va amaliyoti bo‘yicha chuqur bilimga ega bo‘lishni talab qiladi. Xozirgi zamonda elektron geodezik asboblarni tez yangilanishi oqibatida talabalarga zamonaviy bilim va ko‘nikmalarni o‘z vaqtida berish maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz.
Ushbu darslikda elektron geodezik asboblarni tuzilishi, masofa va burchak o‘lchashlarni metodik asoslari va metrologik aspektlari yoritilgan. Elektron geodezik asboblarni tadqiq etish masalalarini yetarli darajada, chuqur yoritilishi ushbu asboblardan foydalanuvchi mutaxassislar uchun foydali bo‘ladi deb o‘ylaymiz.
Hozirgi vaqtda geodeziyada sun’iy yo‘ldosh texnologiyalarini keng qo‘llanilayotganligini inobatga olib, ushbu darslikda geodezik o‘lchashlarda qo‘llanilayotgan sun’iy yo‘ldosh qurilmalari, sun’iy yo‘ldosh to‘lqin qabul qilgichlari to‘g‘risida tushinchalar berilgan.
Geodezik s’yomka ishlarini avtomatlashtirish bilan bir qatorda, s’yomka ishlarida keng ko‘lamda bajarish uchun Yerusti lazerli skanerilash qurilmalari, ularni ishlash prinsiplari va o‘lchash natijalariga ta’sir etuvchi xato manbalari keltirilgan.
Darslik mazmuni bo‘yicha ilmiy-uslubiy ishlarni olib borishda hamda geodeziya va geoinformatika ta’lim yo‘nalishida tahsil olayotgan talabalarga “Zamonaviy geodezik asboblar” fanidan o‘rganiladigan geodezik qurilmalarni nazariy va amaliy qismini to‘ldirishda darslik sifatida foydalanish uchun tayyorlangan.

I BOB. SPUTNIK APPARATURALARI.

1.1 Sputnik priyomniklari.

Sputnik navigatsiya sistemasi signalida ishlaydigan har bir priyomnik ishga tushirilgandan so‘ng navigatsiya sputniklari signalini qabul qilib, uni qayta ishlash yo‘li bilan navigatsiya axboratini rasshifrovkalaydi (shifrini ochadi) va qabul qabul qilingan axboratni koordinata qiymatlari, xarakat tezligi va vaqtga aylantiradi. Fazoviy koordinatalrni va vaqtni himoblash uchun to‘rtta sputnikni kuzatish yetarli bo‘ladi.
Priyomnik o‘chirilganda uni elektron xotirasida oxirga holatni (pozitsiyani) koordinatasi saqlanadi. Priyomnikni keyinga o‘lashda, bu koordinatalar uni dastlabki holati bo‘ladi. Bundan tashqari, priyomnikni doimiy xotirasida sputnik orbitasining holati, soat parametrlari va ishlab turgan barcha sputniklarni vaziyati, ya’ni oxirgi almanaxi saqlanib qoladi. Yangi navigatsion yechimda,bu malumotlardan qaysi sputniklar ufiqdan yuqorida ekanligi, qaysi sputniklar yaqinlashib kelayotganligini ya’ni ularning holatni (koordinatasini) aniq aniqlash uchun foydalaniladi. Priyomnik o‘chirilganda ham priyomnikni kvars soati yurishni davom etadi , bu esa vaqtni kerakli darajada aniq baholash imkoniyatini beradi. Priyomnik qayta ishga tushirilganda yangi yechimlarni olish uchun aktivatsiyalanadi. Priyomniklar va boshqa uskunalar doimiy ravishda takomillashib, yangilanib turishini inobatga olsak, alohida biron bir priyomnikni batafsil bayon etish noo‘rin bo‘ladi. Shuning uchun sputnik priyomniklarini soddalashtirilgan umumiy tuzilishini beramiz. Priyomniklar to‘g‘risidagi batafsil ma’lumotlarni Shebshaevich va boshqalar, 1993; Teunissen et al., 1998; Misra and Enge, 2001; Rizos, 1999 lar va boshqa maxsus adabiyotlardan topish mumkin.
Zamonaviy priyomniklarning o‘lchamlari, bahosi, vazifasidan qat’iy
nazar u beshta asosiy qurilmaga bo‘linishi mumkin:

• 
  antenna va unining elektronikasi;
  
• 
  kuzatgich konturi bo‘lgan radiochastotali blok;
  

• 
  mikroprotsessor;
  
• 
  ta’minot bloki;
  

1. 
   komanda berish va nazorat displey bloki.
   

Ko‘pgina priyomniklarda ma’lumotlarni saqlash va ma’lumotlarni kiritsh-chiqarish qurilmalari bo‘ladi.
Qo‘shimcha ravishda priyomniklar komplektiga ma’lumotlarni to‘plagich , radiomodemlar, metrologik sistemalar, shtativlar, shtangalar, markazlashtirgichlar, ruletkalar, kabellar va x.k. qurilmalarni kiritish mumkin. GPS priyomnik antennasi ufq yuqorisidagi, tanlangan, sputniklarni L1 va/yoki L2 chastotadagi o‘ng tomonlama doiraviy polyarizatsiyalangan radioto‘lqinlarni qabul qilishga mo‘ljallangan. Elituvchi chastotalarning modullashtirilgan to‘lqinini antenna elektr tokiga aylantiradi, uning tarkibida standart va aniq kodlar, modulyatsiyalashgan navigatsiya ma’lumotlar oqimi bo‘ladi.