|
1.4 Kodlar bo‘yicha o‘lchash.
Sputniklarni kuzatish ufq yuqorisidagi sputnik priyomnklarini aniqlashdan boshlanadi. Sputniklarni ko‘rinishini baholash joriy xolatini bashorati bo‘yicha amalga oshiriladi. Bashoratlash uchun sputnik priyomnikida saqlanayotgan uning almanaxi to‘g‘risidagi ma’lumotlarga, ya’ni tezligi va vaqtiga asoslanadi. Priyomnikda xech qanday ma’lumot bo‘lmasa, yoki xolatini baholovchi kattaliklar, tezligi va vaqti aniq bo‘lmasa, u xolda priyomnik “osmonni tadqiq” etadi, bu bilan tasodifan bo‘lsa ham sputnik xolatini va signalni egallashni aniqlashga xarakat qiladi. So‘ngra priyomnik navigatsion xabarni dekodirovkalaydi va guruxdagi barcha boshqa sputniklarning almanaxi to‘g‘risidagi axborotni o‘qiydi. Elituvchi chastotani kuzatishda elituvchi fazalarni kuzatish zanjiridan foydalaniladi, bir vaqtni o‘zida kod kuzatish zanjiri S/A-yoki R-kodlarni kuzatishda ishlatiladi. Sputnik signalini
qabul qilish va kuzatib borish uchun ikkala kuzatish zanjiri birgalikda (geterativ) takrorlash usulida, bir birini to‘ldirgan holda ishlashi zarur.
Elituvchini kuzatish zanjiri priyomnikda elituvchi L1 lokal chastotani (agar priyomnik kuzata olsa L2 chastotani ham) generirlaydi, u Dopler effekti ta’sirida qabul qilingan chastotadan farq qiladi. Bu siljish sputnikni vizirlash chizig‘i bo‘yicha tezligiga nisbatan proporsional bo‘ladi. Elituvchini egallashni qo‘llab turish uchun, elituvchini kirish chastotasi bilan ustma ust tushgunga qadar, priyomnikda yaratilgan, elituvchi kuzatish zanjirining elituvchi chastotasini tenglashtirishi kerak.Bu siljishni kattaligi “urish” chastotasi bo‘ladi, uni elituvchi fazani o‘lchash natijasini davriy ravishda berib turish bilan qayta ishlash mumkin. Bu o‘lchash natijasini hosilasi “dopler” o‘lchashi bo‘ladi, u priyomnik tezligini aniqlashda ishlatiladi.
Bu jarayonda kodni kuzatish zanjiri qanday vazifani bajaradi? Sputnikka kiruvchi signalni elituvchi kuzatuv zanjir egallay olishi uchun, birinchi navbatda elituvchi signal shovqin fonida ko‘rinadigan bo‘lishi kerak. Bu, elituvchi to‘lqinni “rekonstruksiyalash” kodlar bo‘yicha korrelyatsiyalash usulini qo‘llab, kodlarni kuzatish zanjiri orqali qilinadi. Kodni kuzatishni qo‘shimcha maxsuli, psevdouzoqlikni o‘lchash bo‘ladi.
PRN-kodlar vaqtni aniq markasi (belgisi) bo‘lib, navigatsiya priyomnigini kompyuteri sputnik yuborgan signalini ixtiyoriy qismini vaqtini aniqlaydi. Buni batafsil tadqiq etishdan oldin, umumiy ko‘rinishda, sputnikdan kelayotgan signal GPS priyomnigi ichida qanday qayta ishlanishini ko‘rib chiqish lozim. S/A-kod bilan modullangan, priyomnikni kuzatuvchi kanalidagi elituvchi L1, lokal yaratilgan S/A-kodni aniq nusxasi bilan ustma-ust tushiriladi. Qabul qilingan S/A-kod shkalasiga solishtirilganda, (GPST vaqt shkalasi bilan priyomnik vaqti va signalni sputnikdan qabul qiluvchi antennagacha yetib kelish vaqti to‘liq sinxronlashmaganligi sababli) maxalliy S/A-kod boshqa vaqt shkalasida ishlab chiqariladi. Priyomnikda yaratilgan S/A-kodni keluvchi signal bilan tenglash, kodni kuzatish sirtmog‘i, yoki
“ushlanishni (kechikishni) egallovchi ilmoq” elektronikasi bilan amalga oshiriladi. Keluvchi signal va priyomnikni S/A-ketma-ketligi ustma-ust tushganda, binar navigatsion habar bilan modullashtirilgan, kelayotgan elituvchi to‘lqinni qoldirib, ikkala koddan “nollar” va “birlar” yo‘qotiladi. Bu jarayon 5.6-rasmda keltirilgan.
R-kod ketma-ketligini murakkabligi (uning uzunligi va chiplar tezligini yuqoriligi) sababli, GPST vaqtni va priyomnik xolatini aniq baxolamasdan turib yuqorida bayon etilgan S/A-kodni kuzatishni sirpanuvchi korrelyatsiya usulini amaliyotda qo‘llab bo‘lmaydi.R-kodli priyomnik oldin S/A-kodni ushlashi (egallashi) kerak, so‘ngra navigatsion xabardagi «Handover Word» – «So‘z Yetkazish», vaqt belgisidan foydalanib, priyomnikda R-kodni zarur qismini yaratishga imkon berishi va shu yo‘l bilan R-kodni ushlovchi (egallovchi) sirtmoq-ilgakni initsializatsiyalashi (boshlashi) kerak.
Yuqorida aytganimizdek, psevdouzoqlikni chiqarib olish, yoki aniqroq aytganimizda priyomnik yaratgan R-kodni qancha kattalikka siljitishi zarurligini aniqlash, PRN-kod korrelyatori yordamida biron-bir ushlab turuvchi ilmoq (petlya) sxemasida bajariladi. Bu ish qay darajadagi aniqlikda bajariladi? S/A-kodning takt chastotasi 1.023 Mb/s va o‘z navbatda to‘lqin uzunligi 300m atrofida. R-kod (yoki Y) takt chastotasi 10.23Mb/s va o‘z navbatida to‘lqin uzunligi 30 m. Taxmin qilingan qonuniyat mavjud, bu qonuniyat bo‘yicha priyomnik qabul qilgan va yaratgan kodlarni tenglash umumiy olganda aniqlik jixatdan taxminan kod to‘lqin uzunligini 1-2%ga teng. Demak, bundan kelib chiqadiki, S/A-kod bilan masofa o‘lchash darajasi 3-5m, R-kod uchun esa 0.3-0.5m. Zamonaviy “tor korrelyator” texnologiyasi yuqorida keltirilganga nisbatan S/A-kod korrelyatsiyasini 10 marta yaxshi amalga oshiradi.
R-kod bilan o‘lchashni asosiy afzalligi quyidagilardan iborat:
R-kod bilan L1 va L2 elituvchilar modullanadi, bu esa ionosferada signalni ushlanib qolishi (kechikishini) aniqlash imkoniyatini beradi;
R-kod bilan masofa o‘lchash aniqligini yuqori ekanligi, ionosferadagi ushlanish aniqligi va ko‘pyo‘llikni kam ta’sir etishi, holatni aniqlashni yaxshi ta’minlaydi;
S/A-kodli priyomnikga nisbatan, R-kodli priyomnik yuqoridinamik sharoitda yaxshi ishlaydi va signallardagi turli xalal beruvchi shovqinlarga yaxshi qarshilik ko‘rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
