Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги
161
muammolar hisoblanadi. Bu turdagi muammolar fizika darsida keng qaraladi. Chunki,
har‖ bir‖ fizik‖ hodisaning‖ mazmuni‖ ma’lum‖ darajada‖ nazariy‖ va‖ amaliy‖ masalalarni‖
yechilishi orqali yechiladi.
Masalan, elektromagnit induksiya hodisasini tushuntirishda nazariya va
amaliyotning rolini ajratib ifodalash mumkin emas. Chunki bu holda nazariy
savollarning javobi va amaliy vazifalarning bajarilishi bir-birini‖to’ldirib,‖biri‖ikkinchisi
orqali‖ rivojlantiriladi.‖ ‖ Muammoli‖ o’qitishni‖ samarali‖ amalga‖ oshirilishi,‖ o’qitish‖
jarayoniga‖ tegishli‖ muammoli‖ vaziyatni‖ tashkil‖ qilinishi‖ bilan‖ bog’liq.‖ Bu‖ esa‖
muammoli‖vaziyat‖har‖doim‖o’quvchining‖psihologik‖(fikrlashi,‖emotsional‖va‖boshqa)‖
holatini‖ ifodalaydi.‖ Ayrim‖ fizika‖ o’qituvchilari:‖ ‚o’qituvchi‖ tomonidan‖ taklif‖ qilingan‖
murakkab‖savolning‖o’zi‖muammoli‖vaziyatni‖yaratadi‛‖- deb tushunishadi. Biroq, har
doim‖ ham‖ bunday‖ bo’lmaydi.‖ O’qituvchi‖ tomonidan‖ qo’yilgan‖ savol‖ muammoli‖
vaziyatni yaratishi‖ uchun,‖ uning‖ mazmuni‖ va‖ yechilishi‖ to’g’risida‖ o’quvchilarning‖
minimal‖ bilimi,‖ shu‖ bilan‖ birga‖ muammoni‖ hal‖ qilishga‖ bo’lgan‖ ularning‖ qiziqishlari,‖
katta‖ ahamiyatga‖ ega.‖ O’qitish‖ jarayonida‖ muammoli‖ vaziyatni‖ asosan‖ quyidagi‖
jarayonlar bilan amalga oshirish mumkin.
Muammoli‖ vaziyat‖ o’qituvchining‖ maqsadli‖ uyushtirilgan‖ harakatisiz‖ ham,‖
o’quvchilarning‖ mustaqil‖ ishlashi‖ asosida‖ stixiyali‖ tarzda‖ paydo‖ bo’ladi.‖ O’quvchilar‖
o’quv‖kitobining‖matni‖yoki‖qo’shimcha‖adabiyotlarni‖o’qishi,‖internetdan‖foydalanish,
televizordan‖ ko’rganlarini‖ tahlil‖ qilishi,‖ masala‖ yechish‖ yoki‖ mustaqil‖ eksperiment‖
o’tkazishda,‖ o’qituvchi‖ tomonidai‖ esga‖ olinmagan‖ turli‖ muammolarni‖ «ko’rishlari»‖
mumkin.‖Haqiqatda,‖bunga‖o’xshagan‖holatlar,‖maktab,‖Al‖va‖KHK larini amaliyotida
ko’p‖ uchraydi.‖ Ular‖ muammoning‖ hal‖ qilinishini‖ o’z‖ vaqtida‖ o’qituvchilardan‖
so’rashadi,‖shu‖bilan‖birga,‖ayrim‖hollarda‖o’zlari‖taklif‖qilgan‖javoblarni‖ko’rsatishadi.‖
Bunday‖ yutuqlarni‖ tanlash‖ va‖ uni‖ yanada‖ rivojlantirish,‖ o’quvchilarga‖ bu‖ masala‖
bo’yicha‖to’g’ri‖maslahat‖berish‖kerak.
Ko’pchilik‖hollarda,‖muammoli‖vaziyat‖o’qituvchi‖tomonidan‖maqsadli‖yaratilib,‖
hal‖ qilinishi,‖ uning‖ bevosita‖ rahbarligi‖ bilan‖ amalga‖ oshadi.‖ Buning‖ uchun,‖ o’qituvchi‖
o’tilayotgan‖ mavzuning‖ mazmuniga‖ mos‖ muammoli‖ savollar‖ tizimini‖ ma’lum‖ ketma-
ketlikda‖ tuzib‖ chiqadi.‖ Ular‖ o’qitishning‖ qaysi‖ bosqichida‖ (yangi‖ materialni‖
tushuntirish, yoki takrorlash paytida), qachon va qayerda (sinfda yoki uyda)
bajarishlari,‖ o’quvchilarga‖ qanday‖ shaklda‖ taklif‖ qilinishlari‖ aniqlanadi.‖ Albatta,‖ bu
savollar‖ va‖ vazifalar‖ o’tilayotgan‖ va‖ oldin‖ o’tilgan‖ materialning‖ mazmuniga,‖
o’quvchilarning‖ nazariy‖ va‖ amaliy‖ bilimlarining‖ darajasiga,‖ ularning‖ qabul‖ qilishi‖ va‖
o’zlashtirish‖qobiliyatlariga‖moslab‖tuziladi.‖
Muammoli o`qitishda fizik tushunchalarni shakllantirishda‖ o’qituvchi‖
muammoli vaziyatni yuzaga keltiradi, muxokama qilinayotgan masalaning mazmunini
aniqlaydi‖ va‖ uni‖ o’zi‖ hal‖ qilib‖ beradi;‖ o’quvchilarning‖ faoliyati‖ reproduktiv‖ bo’lgani‖
bilan‖ ularning‖ bilishini‖ ma’lum‖ darajada‖ faollashtiradi;‖ ularni muammoning tuzilishi,
hal qilish algoritmi bilan tanishishadi. Masalan, 8-sinfda‖«Spirtovka‖bilan‖isitilgan‖temir‖
gaykaning‖haroratini‖qanday‖o’lchash‖mumkin?»‖- degan muammoli‖savol‖qo’yiladi.‖Bu
savolgacha‖o’quvchilar‖jismning‖haroratini‖kallorimetrik‖usulda‖o’lchashni‖bilishmaydi.‖
Shuning‖o’zi‖o’quvchilar‖uchun‖muammoli‖savol‖bo’lib‖hisoblanadi.‖Albatta,‖bu‖holda‖
masalani‖ hal‖ qilishni‖ o’qituvchi‖ o’zi‖ tushuntirib‖ beradi.‖ O’quvchilarning‖ faoliyati‖
Do'stlaringiz bilan baham: |