Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
148 
usullari va operatsiyalarini‖ topishni‖ o’z‖ ichiga‖ oladi),‖ xatti-harakatlar va ularning 
oqibatlarini‖ anglash‖ uchun‖ yo’naltirilgan‖ faoliyat,‖ insonning‖ nazariy‖ faoliyatlarining‖
shakli,‖ ya’ni‖ o’tmishga‖ (orqaga)‖ murojaat‖ qilish‖ hamda‖ sub’ektning‖ ma’lum‖ bir‖
muammoni va uning vujudga‖ kelish‖ sabablarini‖ ko’ra‖ olishi,‖ aniqlashi,‖ o’rganishi‖ va‖
tahlil qila olish qobiliyatidir [5]. 
Refleksiya bu maxsus qobiliyat, lekin u bizga nima berishi mumkin? Ushbu 
ko’nikma‖ bizga‖ o’z‖ holatimizni,‖ fikrlash‖ tarzimiz‖ va‖ sezgilarimizni‖ kuzatish,‖
shuningdek,‖ diqqat‖ yo’nalishini‖ bilish‖ imkoniyatini‖ beradi.‖ U‖ orqali‖ biz‖ o’zimizni‖
kuzatish‖imkoniga‖ega‖bo’lamiz,‖ya’ni‖uni‖mutlaqo‖notanish‖odam‖tomonidan‖bizning‖
xatti-harakatlarimizni,‖o’y-fikrlarimizni kuzatishi bilan taqqoslash mumkin. Refleksiya 
tushunchasi insonning aks ettira olish qobiliyatini anglatadi, u asosan introspektsiya 
(o’z-o’zini‖ kuzatish)ga‖ qaratilgan.‖ Shunday‖ qilib,‖ uning‖ vositasida‖ biz‖ o’zimizning‖
harakatlarimiz yoki holatimizni baholay olamiz va hayotimizdagi turli voqealarni aks 
ettiramiz. Bunda‖refleksiyaning‖kuchi‖ insonning‖o’z-o’zini‖ boshqarish‖qobiliyati,‖bilim‖
darajasi,‖shaxsning‖axloqi‖bilan‖uzviy‖bog’liq. 
Shuni‖ ta’kidlash‖ kerakki,‖ har‖ qanday‖ shaxsning‖ shaxsiy‖ va‖ kasbiy‖ rivojlanishi‖
refleksiv‖ jarayon‖ bilan‖ chambarchas‖ bog’liqdir.‖ Bundan tashqari, rivojlanish nafaqat 
kasbiy nuqtai-nazardan,‖ balki‖ jismoniy‖ va‖ intellektual‖ jihatdan‖ ham‖ ta’minlanadi.‖
Xullas,‖ refleksiv‖ ko’nikmalarning‖ yuqori‖ darajada‖ o’zlashtirilishi‖ natijasida‖ biz‖ nima‖
haqida fikr yuritishimiz, hozir qanday faoliyatni amalga oshirayotganimiz va 
rivojlanish‖ uchun‖ qaysi‖ yo’nalishda‖ harakat‖ qilishimiz‖ kerakligini‖ tushunishga‖ sharoit‖
yaratadi. 
Demak, refleksiya – bu shaxsiy fikr va kechinmalarini tahlil qilishga 
yo’naltirilgan‖mulohaza‖yuritish.‖Shaxsiy‖xatti-harakatlarni anglash, fikrni tahlil qilish, 
idrok etish va bilishning boshqa shakllari yordamida biz dunyoni anglaymiz. 
Refleksiya‖tufayli‖inson‖bilish‖va‖faoliyatning‖asl‖sub’ektiga‖aylanadi.‖ 
Bo’lajak‖ o’qituvchilarda‖ sanogen‖ tafakkurni‖ rivojlantirish‖ bilan‖ bog’liqlikda‖
refleksiyaning‖quyidagi‖shakllarini‖ajratib‖ko’rsatish‖mumkin. 
Rus olimlari S.Yu.Stepanov va I.N.Semenovlar quyidagi refleksiya turlarini 
tavsiflab,‖ mazkur‖ mexanizm‖ shaxsda‖ ‚Men‛‖ obrazining‖ shakllanishida‖ muhim‖
ahamiyatga‖ega‖ekanligini‖ta’kidlaydi‖*6,‖5-6 b.]. 
1. Kooperativ refleksiya. Bunday refleksiya turida zarur pedagogik-psixologik 
bilimlarga‖ ega‖ bo’lish‖ jamoaning‖ loyihaviy‖ faoliyatini‖ ta’minlaydi‖ va‖ ularning‖
birgalikda‖faoliyat‖yuritishiga‖imkoniyat‖yaratadi.‖Bunda‖aks‖ettirish‖sub’ektni‖faoliyat‖
jarayonlaridan‖ ‚ozod‖ qilish‛,‖ uning‖ oldingi‖ tugallangan‖ faoliyatiga‖ nisbatan‖ ham‖
tashqi,‖ ham‖ yangi‖ pozitsiyaga‖ chiqishi‖ sifatida‖ ko’rib‖ chiqiladi.‖ Buning‖ maqsadi‖
hamkorlikdagi faoliyatda umumiy harakatlarni tushunish va muvofiqlashtirishni 
ta’minlashdir.‖ Bunday‖ hollarda, inson psixikasi mexanizmini namoyon qilish 
jarayonlariga‖emas,‖balki‖refleksiya‖natijalariga‖e’tibor‖qaratiladi. 
2. Kommunikativ refleksiya ijtimoiy rivojlanish va muloqot muammolari bilan 
bog’liq‖ijtimoiy-madaniy‖munosabatlarni‖o’rganishda‖ko’rib‖chiqiladi. U intellektual va 
rivojlangan muloqot, shuningdek shaxslararo hissiyotlarning eng muhim tarkibiy qismi 
hisoblanadi.

---