Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
149 
3.‖ Shaxsiy‖ refleksiya,‖ bunda‖ sub’ekt‖ xatti-harakati‖ va‖ insonning‖ o’z‖ ‚Men‛ini‖
uning shaxsiy sifatlari nuqtai nazaridan tadqiq qilinadi. Bunday tahlil shaxsiy ongni 
rivojlantirish,‖ parchalanish‖ va‖ tuzatish‖ muammolari‖ va‖ sub’ektning‖ shaxsiy‖ ‚Men‛ini‖
yaratish‖ mexanizmi‖ bilan‖ bog’lab‖ olib‖ boriladi.‖ Shaxsiy‖ refleksiyani‖ amalga‖
oshirishning bir necha bosqichlari mavjud. Bu ziddiyatlarni boshdan kechirish va 
qo’yilgan‖ vazifalarni‖ anglash‖ hamda‖ inson‖ oldida‖ turgan‖ hal‖ qilib‖ bo’lmaydigan‖
vaziyatlarni tushunish tajribasi, shaxsiy stereotiplarni va muammoli vaziyatlarni qayta 
ko’rib‖ chiqishdan‖ iborat.‖ Bunda‖ ziddiyat‖ va‖ muammo‖ bo’lgan‖ shaxs‖ stereotiplari va 
vaziyatlar‖tushuniladi.‖‖Bunday‖vaziyatda‖shaxs‖o’zini‖o’zi‖to’liq‖anglab‖yetadi.‖Qayta‖
fikrlab‖ ko’rish‖ jarayonida‖ insonning‖ o’ziga‖ va‖ o’z‖ ‚Men‛iga‖ munosabati‖ ‖ o’zgaradi.‖ U‖
shunga‖ mos‖ harakatlarda‖ amalga‖ oshiriladi.‖ Ikkinchidan,‖ sub’ektning‖ o’zi bajara 
oladigan‖va‖biladigan‖munosabatlarini‖o’zgarishi‖bilan‖yuz‖beradi. 
4.‖Intellektual‖refleksiya‖biror‖ob’ekt‖va‖u‖bilan‖muloqot‖qilish‖usullari‖haqidagi‖
bilimlar bilan tavsiflanadi. Intellektual refleksiya pedagogika va psixologiya fanlarida 
axborotni bilish va fikrlash hamda qayta ishlash jarayonlarini tashkil etish muammolari 
bilan‖ birgalikda‖ ko’rib‖ chiqiladi.‖ Shuningdek,‖ oddiy‖ muammolarni‖ hal‖ qilishda‖ ko’rib‖
chiqiladi.‖Sub’ekt‖quyidagilarni‖refleksiyalashi‖mumkin:‖hamkor‖jamoaviy‖guruhlar‖va‖
ularning tuzilmaviy ahamiyatini bilish; jamoadagi biror odamning ichki dunyosini, 
uning‖ harakatlari‖ va‖ ishlarining‖ sabablarini‖ tasavvur‖ qilish;‖ o’z‖ faoliyati‖ va‖ shaxsiy‖
hamda‖ individual‖ ‚Men‛i;‖ biror‖ ob’ektni‖ va‖ ularning‖ muayyan‖ vaziyatlarda‖ o’zaro‖
ta’sir‖etish‖usullari haqida bilish. 
A.V. Karpov va V.V. Ponomarevalar tomonidan refleksiya jarayoni subyektning 
o’z‖faoliyatini‖aks‖ettirishi‖hamda‖vaqt‖bilan‖bog’liq‖holda‖uchta‖asosiy‖shaklda‖ko’rib‖
chiqiladi: situatsion (vaziyatli), retrospektiv va perspektiv (istiqbolli) refleksiya [6].
1. Vaziyatli refleksiya. Ushbu shakl "motivatsiya" va "o'z-o'zini anglash" 
ko'rinishida paydo bo'ladi va sub'ektni vaziyatga bevosita jalb qilishni, uning 
elementlarini tushunishni, hozirgi vaqtda sodir bo'layotgan voqealarni tahlil qilishni 
ta'minlaydi. Mualliflar sub'ektning o'z harakatlarini ob'ektiv vaziyat bilan taqqoslash, 
o’zgaruvchan‖sharoitlarga‖muvofiq‖faoliyat‖elementlarini‖muvofiqlashtirish,‖boshqarish‖
qobiliyatini‖o’rganadi. 
2. Retrospektiv refleksiya. O'tmishda sodir bo’lib‖o’tgan‖voqea-hodisalarni tahlil 
qilish‖ uchun‖ xizmat‖ qiladi.‖ Bu‖ holat‖ o’tmishda‖ to’plangan‖ tajribani‖ yanada‖ to’liqroq‖
anglashga, tushunishga va tahlil qilishga qaratilgan. Refleksiyaning ushbu shakli 
mumkin‖ bo’lgan‖ xatolarni‖ aniqlashga,‖ subyektning‖ erishgan yutuqlari va 
muvaffaqiyatsizliklarining sabablarini izlashga imkon beradi. 
3.‖ Perspektiv‖ aks‖ ettirish.‖ Refleksiyaning‖ bu‖ turiga‖ kelajakda‖ sodir‖ bo’lishi‖
mumkin‖ bo’lgan‖ voqea-hodisa‖ va‖ holatlar‖ haqida‖ fikr‖ yuritish,‖ faoliyat‖ yo’nalishi‖
to’g’risida‖ fikrlash,‖ rejalashtirish‖ va‖ kelajakka‖ mo’ljallangan‖ eng‖ samarali‖ usullarni‖
bashorat qilish kiradi. 
Ko’rinib‖turibdiki,‖bo’lajak‖o’qituvchilarning‖sanogen‖tafakkurini‖rivojlantirishda‖
refleksiv mexanizmlar muhim omil hisoblanib, ularning muvaffaqiyatga erishishi, 
refleksiya‖ orqali‖ o’z-o’zini‖ tahlil‖ qilishi,‖ o’z‖ imkoniyatlari‖ darajasi‖ va‖ kamchiliklarni‖
aniqlash‖ hamda‖ kelajakdagi‖ faoliyat‖ turlarini‖ to’g’ri‖ amalga‖ oshirishi‖ uchun‖ zarur‖
bo’lgan‖muhim‖aqliy‖jarayondir.‖ 

---